W środę 5 lipca 2023 r. Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi na posiedzeniu zwołanym w trybie art. 152 ust. 2 regulaminu Sejmu na wniosek grupy posłów zrealizowała następujący porządek obrad: „Informacja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pana Roberta Telusa na temat planowanych budów nowych ferm przemysłowych, procesów wydawania pozwoleń, prowadzenia konsultacji społecznych oraz możliwego stwarzania niebezpieczeństwa epizootycznego związanego z koncentracją hodowli na przykładzie gmin Drelów, Sosnówka, Kodeń i Leśna Podlaska”.

 Informację przedstawił podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Krzysztof Ciecióra. Polska jest największym producentem drobiu w Europie i 4 na świecie. Wartość eksportu na rynku drobiu wyniosła 3,2 mld złotych. W kontekście bezpieczeństwa epizootycznego wyróżnić należy 4 podstawowe czynniki mające na nie wpływ – a zwiększona koncentracja jest jednym z nich. Dodatkowymi elementami łańcucha epizootycznego są źródła zakażenia, drogi szerzenia się zakażenia jak pasze czy dzikie zwierzęta, obecność organizmów wrażliwych np. drobiu jak również obecność czynników środowiskowych, takich jak obecność ferm w pobliżu zbiorników wodnych, gdzie ma miejsce koncentracja ptactwa dzikiego. Podstawowym elementem ograniczającym ryzyko szerzenia chorób jest bioasekuracja, tj. całość środków zarządzania oraz środków fizycznych, mających na celu obniżenie ryzyka wprowadzenia, rozwoju i rozprzestrzenia się chorób, istniejąca na bardzo wysokim poziomie na terenie naszego kraju. Podkreślono, że prewencja nie została ograniczona tylko do bioasekuracji, ale szeregu innych działań polegających na ścisłej współpracy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Głównego Inspektoratu Weterynarii zacieśnionej od 2015 roku, od którego dwa zjawiska chorobowe ASF i grypa ptaków znacząco zaczęły oddziaływać na rolnictwo w Polsce. Zwrócono uwagę na istotną rolę planowania przestrzennego wpływającego na ograniczanie zbyt dużej koncentracji ferm przemysłowych i kurników. Mają one znaczenie już na poziomie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwalanego na poziomie gminnym, w jego ustaleniach, właściwy organ może zawrzeć kierunkowe wskaźniki dotyczące produkcji rolnej na terenie gminy, w tym pewne ograniczenia dotyczące lokalizacji ferm przemysłowych. Ustalenia studium są zaś wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Informację uzupełniającą przedstawił zastępca dyrektora Departamentu Planowania Przestrzennego w Ministerstwie Rozwoju i Technologii pan Łukasz Marciniak. W swojej wypowiedzi zaznaczył, że system planowania ma za cel rozmieszczenie inwestycji zgodnie z formalnymi założeniami planistycznymi i społecznymi oczekiwaniami. W obecnym projekcie ustawy o zmianie ustawy o planowaniu przestrzennym jednym z przewidzianych elementów reformy systemu planowania są plany ogólne, które mają powstać do końca 2025 roku, a ich celem będzie rozmieszczenie inwestycji ograniczone strefami planistycznymi. Plan ogólny będzie wiązał zarówno decyzje o warunkach zabudowy jak i plany miejscowe wraz ze szczególną formą tego planu jaką będzie Zintegrowany Projekt Inwestycyjny (ZPI). Strefy planistyczne będą determinować konkretne przeznaczenie i usytuowanie inwestycji zawarte zgodnie z planem miejscowym bądź w decyzji o warunkach zabudowy. Inwestycje ferm przemysłowych będą możliwe w strefie wielofunkcyjnej z zabudową zagrodową oraz w strefie produkcji rolniczej. Strefa mieszkaniowa będzie odcięta od wielkotowarowej produkcji rolnej. Obok planu ogólnego będzie strategia lokalna, w której zamieszczone będą cele i zasady zagospodarowania gminy. Obszar zabudowy będzie ograniczony algorytmem określającym minimalną odległość od zabudowy mieszkaniowej. Będzie zawierał stosunkowo niewiele ustaleń, poprzedzonych bardzo intensywnymi uzgodnieniami oraz konsultacjami społecznymi poszerzonymi o możliwość złożenia ankiety i geoankiety, spotkaniami otwartymi i panelami eksperckimi. Dopuszczona zostanie komunikacja elektroniczna. Od 2026 r. wprowadzony zostanie rejestr urbanistyczny zawierający zasady oraz dokumenty planowania przestrzennego. W dyskusji posłowie podnosili m.in.: konieczność strategicznego rozplanowania ferm i kurników przeciwdziałających nadmiernej koncentracji oraz potrzebę systemowego rozwiązania kwestii przepływu informacji pomiędzy organami wydającymi decyzje w sprawie posadowienia ferm i kurników. Podczas wystąpienia przedstawicieli społeczności Kodeń i okolic podnoszono, że obecnie w wyniku nadmiernie koncentracji ferm przemysłowych pojawiło się na terenie ich zamieszkania szereg negatywnych konsekwencji. Powodują one nie tylko zanieczyszczenie środowiska i trwałą zmianę ekologicznych terenów, czerpiących dochody z ekologicznych gospodarstw i agroturystyki, ale także obniżenie poziomu wód gruntowych, realne obniżenie wartości nieruchomości w terenie, a także w długoterminowym okresie odpływ ludzi z tych obszarów. Przedstawiciele ferm przemysłowych firmy „Wipasz” podkreślali wsparcie budżetu państwa podatkami odprowadzanymi przez przemysł drobiarski. Poinformowano o wychodzeniu naprzeciw oczekiwaniom mieszkańcom i tworzeniu m.in.: zielonych ferm, gdzie nacisk kładziony jest na podniesienie dobrostanu zwierząt poprzez zainstalowanie okien, grzęd, fotowoltaiki, używanie wysokochłonnego pelletu poprawiającego jakość życia drobiu.

W tym samym dniu Komisje: do Spraw Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych oraz Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyły uchwałę Senatu w sprawie ustawy o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych, a także ich funkcjonowaniu. Senat zaproponował 28 poprawek. Komisje wniosły o przyjęcie 24 poprawek i odrzucenie 4 poprawek. Poprawki, przyjęte przez Komisje, miały na celu m.in. doprecyzowanie podmiotu uprawnionego do realizacji inwestycji w zakresie koordynatora klastra przez wskazanie, że jest nim podmiot działający na obszarze klastra, na którym będzie realizowana biogazownia rolnicza. Poprawki, odrzucone przez Komisje, miały na celu m.in. doprecyzowanie proponowanego przepisu tak, aby z jego brzmienia wynikało, o czym radej gminy ma powiadamiać inwestora. Pan Leszek Galemba wybrany został posłem sprawozdawcą.

Na kolejnym w tym dniu posiedzeniu Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi przeprowadziła pierwsze czytanie i rozpatrzyła poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Uzasadnienie projektu przedstawił pan poseł Jerzy Małecki. Projekt ma na celu uproszczenie niektórych interwencji w formie płatności bezpośrednich (w tym ekoschematów) oraz interwencji „Rolnictwo ekologiczne” wdrożonych ustawą z dnia 8 lutego 2023 r. o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Uproszczenia te wpłyną na zwiększenie dostępności wsparcia dla krajowych producentów, co ma szczególne znaczenie z uwagi na fakt, że jest to pierwszy rok stosowania płatności na nowych zasadach. W konsekwencji przyczynią się one także do poprawy trudnej sytuacji rolników wynikającej z kryzysu wywołanego wojną w Ukrainie. Komisja przyjęła poprawkę redakcyjno-legislacyjną. Sprawozdawca wybrany został pan poseł Zbigniew Dolata.

W czwartek 6 lipca 2023 r. połączone Komisje: Finansów Publicznych oraz Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyły uchwałę Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o podatku rolnym oraz niektórych innych ustaw. Senat zaproponował 24 poprawki. Komisje wniosły o przyjęcie 19 poprawek i odrzucenie 5 poprawek. Poprawki, które Komisje przyjęto, miały na celu m.in.: określenie właściwych warunków, które jest obowiązany spełnić podmiot ubiegający się o wpis na listę sporządzaną przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, uprawniającą ten podmiot do przekazania na jego rzecz przez podatnika podatku rolnego 1,5% należnego od niego podatku. Poprawki, które Komisja odrzuciły, miały na celu m.in. rozszerzenie na podatników podatku rolnego uprawnienia do przekazywania 1,5% należnego od nich podatku rolnego na rzecz podmiotu uprawnionego oraz złagodzenie wymogów określonych dla związków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którym podatnik podatku rolnego może przekazać 1,5% należnego podatku rolnego. Pan Jerzy Małecki wybrany został posłem sprawozdawcą.

W tym samym dniu Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła informację na temat rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich i ich ujęcia w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, strategiach sektorowych oraz w Umowie Partnerstwa na lata 2023-2027.

Informację przedstawiła sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pani Anna Gembicka. Strategiami rozwoju są: średniookresowa strategia rozwoju (ŚSR) oraz inne strategie rozwoju kraju. ŚSR to dokument określający podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym, na okres 10-15 lat oraz szczegółowe działania na okres 4 lat, realizowany przez strategie rozwoju, oraz za pomocą programów, z uwzględnieniem okresu programowania Unii Europejskiej. Inne strategie rozwoju to dokumenty określające podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju, odnoszące się do sektorów, dziedzin, regionów lub rozwoju przestrzennego. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) do roku 2020 (z perspektywą do 2030 roku) jest aktualizacją średniookresowej strategii rozwoju kraju, tj. Strategii Rozwoju Kraju 2020. Jest obecnie obowiązującym, kluczowym dokumentem państwa polskiego w obszarze średnio- i długofalowej polityki gospodarczej. Wśród głównych założeń SOR wymienione zostały: konieczność oparcia konkurencyjności kraju o stabilne i trwałe podstawy. Celem głównym założonych działań rozwojowych w SOR jest stworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, ekonomicznym, środowiskowym i terytorialnym.

SOR posiada trzy cele szczegółowe:

1. trwały wzrost gospodarczy oparty coraz silniej o wiedzę, dane i doskonałość organizacyjną,
2. rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony,

• skuteczne państwo i instytucje służące wzrostowi oraz włączeniu społecznemu i gospodarczemu.

SOR zawiera szereg wyborów/przesądzeń strategicznych polityki państwa, które stanowią punkt odniesienia do wszystkich polityk, programów i projektów realizacyjnych. Należy do nich m.in.: określenie listy sektorów strategicznych, na których skoncentrowane zostało wsparcie w ramach poszczególnych polityk publicznych, zwiększenie koncentracji polityki regionalnej na obszarach problemowych i potencjałach terytorialnych obszarów miejskich i wiejskich, wskazanie kluczowych inwestycji infrastrukturalnych (transportowych, energetycznych, środowiskowych, z zakresu cyfryzacji). Na liście sektorów strategicznych dla polskiej gospodarki znajduje się sektor żywności wysokiej jakości, a w ramach krajowych inteligentnych specjalizacji (tzw. Programów Pierwszej Prędkości) znalazła się krajowa inteligentna specjalizacja innowacyjne technologie, procesy i produkty sektora rolno-spożywczego i leśno-drzewnego. Jest to istotne, ponieważ Strategia zakładała odchodzenie od wspierania wszystkich sektorów w kierunku zindywidualizowanych pakietów dla poszczególnych sektorów strategicznych, mogących stać się motorami gospodarki polskiej w przyszłości. Oczekiwanym efektem realizacji SOR jest wzrost zamożności Polaków oraz zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 (SZRWRiR 2030) została przyjęta 15 października 2019 roku przez Radę Ministrów i zastąpiła Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020. W strategii określono kluczowe kierunki ich rozwoju do 2030 roku. W planowanych działaniach do 2030 roku przewidziano m.in.: utrzymanie zasady, że podstawą ustroju rolnego będą gospodarstwa rodzinne, wspieranie zrównoważonego rozwoju małych, średnich i dużych gospodarstw rolnych, większe niż dotychczas wykorzystanie potencjału sektora rolno-spożywczego dzięki rozwojowi nowych umiejętności i kompetencji jego pracowników, a także przez wykorzystanie najnowszych technologii w produkcji i zastosowanie rozwiązań cyfrowych oraz tworzenie warunków do kreowania innowacyjnych produktów, budowanie konkurencyjnej pozycji polskiej żywności na rynkach zagranicznych, której znakiem rozpoznawczym będzie wysoka jakość i nawiązanie do najlepszych polskich tradycji, a także dostosowanie produktów rolno-spożywczych do zmieniających się wzorów konsumpcji. W lutym 2022 roku w związku z wystąpieniem pandemii COViD-19 oraz zbrojną agresją Rosji na Ukrainę Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi podjęło decyzję o aktualizacji SZRWRiR 2030.

Zakres wsparcia obszarów wiejskich na poziomie regionalnym obejmuje wsparcie rozwoju edukacji na wszystkich jej etapach od edukacji przedszkolnej po edukację osób dorosłych, aktywizację społeczną, zawodową, edukacyjną, czy zdrowotną osób z grup zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, osób biernych zawodowo, społeczności marginalizowanych, czy osób w kryzysie bezdomności lub zagrożonych wykluczeniem mieszkaniowym, rozwój usług społecznych dla różnego rodzaju grup potrzebujących wsparcia, w tym osób z niepełnosprawnościami i osób starszych, a także rozwój usług wsparcia rodziny i systemu pieczy zastępczej, tworzenie centrów usług społecznych i rozwój dostarczanych przez nie usług, rozwój usług zdrowotnych świadczonych w społeczności lokalnej, w tym wsparcie działalności lub tworzenia nowych miejsc opieki medycznej w formach zdeinstytucjonalizowanych oraz opieki długoterminowej udzielanej w warunkach domowych osobom potrzebującym wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Planuje się, że łączna kwota na programy krajowe ze środków polityki spójności w programach krajowych wyniesie w całym okresie programowania 2021-2027 ok. 4,1 mld euro (wkład UE).

W piątek 7 lipca 2023 r. połączone Komisje: Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Rolnictwa i Rozwoju Wsi na posiedzeniu zwołanym w trybie art. 152 ust. 2 regulaminu Sejmu RP na wniosek grupy posłów zrealizowała następujący porządek dzienny: „Rozpatrzenie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody”.

Przedstawiciel wnioskodawców pan poseł Zbigniew Ziejewski przedstawił ekspertyzę na temat: „Szacowanie strat powodowanych przez kormorany ponoszonych przez użytkowników wód” – przygotowaną przez zespół pracowników Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Sekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska pani Małgorzata Golińska oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Krzysztof Ciecióra poinformowali, że trwają prace nad projektem ustawy, która ma powodować wypłacanie odszkodowań za szkody wyrządzone w rolnictwie przez ptaki objęte ochroną. Komisje przyjęły wniosek o odrzucenie ww. projektu.

W tym samym dniu Podkomisja stała do spraw monitoringu zwalczania Afrykańskiego Pomoru Świń oraz innych chorób zakaźnych zwierząt gospodarskich obradująca pod przewodnictwem pana posła Jerzego Małeckiego rozpatrzyła informację Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na temat realizacji odszkodowań za straty poniesione przez hodowców w związku z występowaniem Afrykańskiego Pomoru Świń i Grypy ptaków. Informację przedstawili pan Krzysztof Ciecióra podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz pan Krzysztof Jażdżewski Zastępca Głównego Lekarza Weterynarii do spraw Zdrowia i Ochrony Zwierząt, Granic oraz Laboratoriów. Dane dotyczące wypłaconych zgodnie z art. 49 ust. 8 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. z 2023 r. poz. 1075) odszkodowań za ubite świnie w bieżącym roku wynoszą 1 417 568 zł. W poprzednich latach 2 066 417 zł w 2022 r. i 23 277 950 zł w 2021 r. Odszkodowania za zutylizowany drób wyniosły 66 440 647 zł. w bieżącym roku natomiast w latach poprzednich 97 818 578 zł. w 2022 r. i 530 965 700 zł. w 2021 r. Unia Europejska zapewnia częściowe finansowanie odpowiadające 50 % wydatków poniesionych przez Polskę w celu wsparcia rynku jaj i mięsa drobiowego poważnie dotkniętego wystąpieniem 392 ognisk wysoce zjadliwej grypy ptaków podtypu H5, które zostały wykryte i zgłoszone przez Polskę między dniem 29 grudnia 2019 r. a dniem 13 maja 2020 r. oraz między dniem 24 listopada 2020 r. a dniem 28 lipca 2021 r. Maksymalna kwota częściowego finansowania przez Unię wynosi 17 043 057 EUR (79 480 296 zł.).

We wtorek 11 lipca 2023 r. Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła informację sekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pana Janusza Kowalskiego na temat sytuacji na rynku owoców miękkich. Polska zajmuje czołowe miejsca pod względem zbiorów: porzeczek (2 miejsce na świecie), malin i wiśni (4 miejsce na świecie), borówek (7 miejsce na świecie) czy truskawek (10 miejsce na świecie). W ostatnich 5 latach średnie zbiory owoców miękkich w Polsce wynosiły ok. 550 tys. ton z dominującym udziałem truskawek (30%), porzeczek (27%) i malin (20%). Produkcja owoców z krzewów owocowych w 2022 r. w sadach i plantacjach jagodowych wyniosła około 600 tys. ton, wykazując tendencje wzrostową w stosunku do lat poprzednich. Produkcja truskawek, borówek wzrasta, malin utrzymuje się na podobnym poziomie, natomiast porzeczek spada. W ostatnich latach rynek owoców miękkich, podobnie jak inne rynki, mierzył się z szeregiem ograniczeń i niepewnym dostępem do rynku, co było związane najpierw z pandemią COVID-19, a następnie z sytuacją geopolityczną spowodowaną wojną w Ukrainie. W 2022 r. w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła zagraniczna sprzedaż takich owoców jagodowych jak borówka, żurawina czy malina. Zagraniczna sprzedaż owoców z tej grupy systematycznie rośnie, a największym odbiorcą są Niemcy i Wielka Brytania. Import ukraińskich owoców do Polski wykazuje stałą tendencję wzrostową w tym w szczególności mrożonych malin. Sprowadzanie świeżych owoców utrzymuje się na marginalnym poziomie. W ramach działań zmierzających do ustabilizowania rynku owoców miękkich podjęto starania o uruchomienie dopłat do oprocentowania kredytów zaciągniętych przez podmioty prowadzące działalność w zakresie skupu lub mrożenia owoców miękkich zakupionych od polskich producentów. Podkreślono pozycję rynkową grup producentów owoców i warzyw jako podstawowego filaru funkcjonowania rynku owoców i warzyw w UE. Oprócz umacniania pozycji rynkowej producentów głównym zadaniem jest stabilizacja rynków owoców i warzyw i przeciwdziałanie deregulacji tego rynku. Ponadto uregulowania krajowego sektora owoców przewidują wsparcie finansowe na dofinansowanie realizowanych przez organizacje producentów programów operacyjnych ze środków UE. Pomoc przyznawana tym podmiotom może wynosić 4,1% wartości produkcji sprzedanej przez daną organizację producentów (4,6% – jeśli organizacja realizuje środki zarządzania kryzysowego). Wsparcie to jest ograniczone do 50% założonego przez organizacje funduszu operacyjnego. Umowy kontraktacyjne oraz umowy na dostarczenie płodów rolnych mają za zadanie przeciwdziałania nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w łańcuchu żywnościowym oraz upowszechnienie trwałych, dobrowolnych powiązań producentów rolnych z przetwórcami i handlowcami. Polscy rolnicy mogą korzystać z ułatwień w sprzedaży i produkcji żywności w ramach kilku form działalności, takich jak: dostawy bezpośrednie środków spożywczych pochodzenia niezwierzęcego, rolniczy handel detaliczny oraz działalność marginalna, lokalna i ograniczona. Rolnicy zajmujący się uprawą owoców miękkich mogą korzystać na zasadach ogólnych z powszechnych instrumentów wsparcia dostępnych w Polsce w ramach systemu płatności bezpośrednich.

W dyskusji m.in. podnoszono potrzebę stworzenia systemowych rozwiązań obejmujących zahamowanie niekontrolowanego napływu mrożonych owoców miękkich z Ukrainy, powrót do corocznego podpisywanie umów kontraktacji, skrócenie łańcucha dostaw pomiędzy plantatorem a sprzedawcą oraz stworzenie i wspieranie w swoich działaniach grup producentów rolnych. Zaakcentowano potrzebę przeprowadzania, na zewnętrznych granicach UE, szczegółowych kontroli jakości produktów rolnych w przypadku każdego środka transportu a nie jedynie poszczególnych partii by zminimalizować ryzyko wprowadzenie na rynek unijny owoców niespełniających wymagań sanitarnych np. poprzez przekroczenie norm pestycydów czy obecność pleśni. Komisja przyjęła wniosek o odrzucenie ww. informacji.

Na kolejnym w tym dniu posiedzeniu Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz niektórych innych ustaw. Projekt ma na celu usprawnienie zadań związanych z gospodarowaniem Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa, a także doprecyzowanie przepisów regulujących obrót nieruchomościami rolnymi na rynku prywatnym. Komisja przyjęła poprawki, które miały na celu m.in.:

• ujednolicenie przepisów dotyczących dokumentów planistycznych oraz innych przepisów ustawy ze zmianami procedowanej obecnie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
• umożliwienie przekazania przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa Agencji Mienia Wojskowego nieruchomości na cele zakwaterowania sił zbrojnych na okres 10 lat,
• zmianę sposobu ustalania czynszu dzierżawnego, który będzie ustalany na podstawie średniej krajowej ceny pszenicy za 11 kwartałów poprzedzających półrocze roku kalendarzowego, w którym przypada termin płatności czynszu.

Sprawozdanie zostało przyjęte posłem sprawozdawcą wybrany został pan Kazimierz Choma.

11 lipca 2023 r. Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod przewodnictwem pana senatora Jerzego Chróścikowskiego wysłuchała informacji sekretarza stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pana Lecha Kołakowskiego na temat odkwaszania jako elementu poprawy stanu gleb w Polsce. Komisja wysłuchała także ekspertów z Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach oraz Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddziału w Radomiu. Odkwaszanie jest procesem ciągłym, wynikającym z podłoża geologicznego, na którym zasadzają się polskie gleby. Ponad 90% gleb w Polsce wytworzonych jest na kwaśnych podkładach, a zakwaszenie gleby zagraża produkcji roślinnej. Ministerstwo realizuje programy odkwaszania gleb, m.in. związane z wapnowaniem. Eksperci zwracali uwagę na rozpowszechnianie wiedzy o problemie zakwaszenia gleb w Polsce wśród rolników, m.in. ze względu na duże zróżnicowanie procesu wapnowania w różnych regionach kraju. Istotne jest również poszerzenie świadomości o metodach stosowania nawozów, by wpływać na odkwaszanie gleby. Nad informacją przeprowadzono dyskusję. W dyskusji senatorowie podkreślali konieczność zwiększenia przepustowości laboratoriów badających glebę oraz upowszechniania wśród rolników wiedzy na temat konieczności odkwaszania gleby poprzez wapnowanie. Poruszono także bieżące problemy rolnictwa, związane m.in. z nadchodzącymi żniwami, skupem owoców miękkich i zboża oraz występującą w niektórych rejonach suszą.

W środę 12 lipca 2023 r. Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod przewodnictwem pana posła Leszka Galemby rozpatrzyła i pozytywnie zaopiniowała dla Komisji do Spraw Kontroli Państwowej sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2022 r. w zakresie działania Komisji. Sprawozdanie przedstawił dyrektor Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Wsi Najwyższej Izby Kontroli pan Marek Adamiak.

Działalność spółek hodowli roślin i zwierząt nadzorowanych przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa w latach 2017–2021 w zakresie podejmowania prawidłowych i skutecznych działań w celu efektywnego zarządzania majątkiem spółek hodowli roślin i zwierząt o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Spółki hodowli roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej nie zawsze podejmowały prawidłowe i skuteczne działania w celu efektywnego zarządzania majątkiem, a nadzór właścicielski Dyrektora Generalnego KOWR nie był w pełni rzetelny. Stwierdzone nieprawidłowości w zakresie hodowli zwierząt gospodarskich dotyczyły nierzetelnego przeprowadzania przeglądów hodowlanych w spółkach hodowli koni, sprzedaży zwierząt gospodarskich, prowadzenia pensjonatów dla koni oraz sprawozdawczości. Nie zrealizowano wniosku z kontroli NIK nr P/19/046 Państwowa hodowla koni w Polsce, dotyczącego podjęcia działań w celu opracowania nowej kompleksowej koncepcji funkcjonowania państwowej hodowli koni. Powołany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pełnomocnik do spraw hodowli koni nie zrealizował zadań w tym zakresie, a Minister ponownie zobowiązał się do podjęcia działań w celu realizacji tego wniosku. NIK ponownie wskazała na konieczność realizacji wniosku w zakresie opracowania kompleksowej koncepcji funkcjonowania państwowej hodowli koni w Polsce, co przyczyni się do jej rozwoju i zachowania polskiej specyfiki hodowli koni. Dyrektor Generalny KOWR powinien opracować strategię określającą cele i zadania spółek w zakresie hodowli zwierząt gospodarskich, pozwalającej na utrzymanie przez te podmioty strategicznego znaczenia w postępie biologicznym w rolnictwie oraz wzmocnić nadzór nad spółkami w zakresie gospodarowania majątkiem, mając na uwadze w szczególności zapewnienie dobrostanu zwierząt hodowanych w spółkach, a także trwałą poprawę stanu obiektów budowlanych.

Jednym z ważniejszych problemów hodowli zwierząt w Polsce jest afrykański pomór świń (ASF). NIK od wielu lat śledzi problem. W 2022 r. zbadała zwalczanie i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się afrykańskiego pomoru świń w populacji dzika oraz przenikaniu i rozprzestrzenianiu się tej choroby w stadach świń. Ustalono, że działania te nie zawsze były prowadzone zgodnie z przepisami prawa i przyjętymi procedurami, w szczególności większość skontrolowanych organów Inspekcji Weterynaryjnej sprawowała niedostateczny nadzór nad przestrzeganiem zasad bioasekuracji w gospodarstwach utrzymujących trzodę chlewną. W działaniach skontrolowanych powiatowych lekarzy weterynarii w tym zakresie wystąpiły liczne i mogące skutkować poważnymi konsekwencjami nieprawidłowości, czego wyrazem było występujące na dużą skalę (w 50%) niedopełnianie obowiązku przeprowadzania, przynajmniej raz w roku, kontroli w każdym z gospodarstw znajdujących się w strefie ustanowionej w związku z ASF oraz nieprzeprowadzanie nakazanej prawem kontroli dodatkowej, w przypadku wcześniejszego stwierdzenia nieprawidłowości. Skontrolowani powiatowi lekarze weterynarii należycie radzili sobie z niwelowaniem skutków ASF, podejmując właściwe i przewidziane prawem kroki: rzetelnie prowadzono dochodzenia epizootyczne, prawidłowo pełniono nadzór nad przestrzeganiem rygorów postępowania z tuszą zabitych dzików, a w sytuacji wystąpienia ognisk choroby w stadach trzody chlewnej – bezzwłocznie podejmowano niezbędne czynności, mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się epizootii. Co prawda kontrola NIK ujawniła przypadki nierzetelnej weryfikacji liczby zabitych dzików, braku kompletności danych zawartych w rejestrach podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną, czy przypadki nieinformowania lub opieszałego informowania innych podmiotów o nowych ogniskach ASF, jednak – w ocenie NIK – nieprawidłowości te nie powodowały poważnych konsekwencji dla skutecznego hamowania postępów epizootii.

NIK zbadała, jak przebiega realizacja przez KOWR prawa pierwokupu i prawa nabycia nieruchomości rolnych oraz udziałów i akcji w spółkach kapitałowych, i oceniła, że działania KOWR były w tym zakresie gospodarne i celowe, choć nie zawsze rzetelne i prawidłowe. W KOWR nie przeprowadzono analiz dotyczących wpływu realizacji prawa pierwokupu i nabycia nieruchomości rolnych oraz udziałów i akcji w spółkach kapitałowych na kształtowanie ustroju rolnego w Polsce. Ze względu na ponad 6-letni okres obowiązywania nowych i zmienianych regulacji prawnych istotne jest dokonanie analizy oddziaływania instrumentów kontroli nieruchomości rolnych na kształtowanie ustroju rolnego. Zdaniem NIK przeprowadzenie takiej analizy i ocena oddziaływania wdrożonych instrumentów kontroli rynku nieruchomości rolnych pozwoli określić faktyczny wpływ tych narzędzi na obrót nieruchomościami rolnymi, w szczególności w zakresie poprawy struktury agrarnej gospodarstw rodzinnych.

Badając problematykę ubezpieczeń rolniczych w kontroli dotyczącej weryfikowania przez gminę spełnienia obowiązku przez rolnika ubezpieczania NIK negatywnie oceniła działalność trzech skontrolowanych gmin w zakresie realizacji ustawowego obowiązku przeprowadzania kontroli ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw rolnych przez rolnika, co do których uzyskał płatności bezpośrednie z Unii Europejskiej. W okresie objętym kontrolą, tj. w latach 2019–2022 gminy te nie realizowały powyższego obowiązku i w konsekwencji nie egzekwowały od rolników opłat w wysokości 2 euro od 1 ha z tytułu niewywiązywania się z tego obowiązku. Przyczyną powyższego był przeważnie brak wiedzy i informacji o konieczności realizacji tego obowiązku. Wyniki kontroli wykazały, że tylko jedna z kontrolowanych gmin realizuje ww. ustawowy obowiązek, a trzy gminy dopiero w toku kontroli NIK zaczęły realizować ww. zadania.

Podstawą sprawnego funkcjonowania i zarządzania są efektywne systemy informatyczne, m.in. do sprawnego i przejrzystego rozliczania programów pomocowych z UE. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do obsługi programów pomocowych, wykorzystuje pięć głównych systemów informatycznych, tj. SIA (obsługa płatności obszarowych), OFSA (obsługa PROW), EBS (system finansowo-księgowy), SI-Agencja KI i LIDER, z których cztery zostały wytworzone i były utrzymywane przez wykonawców zewnętrznych. W latach 1994–2021 za pośrednictwem ARMiR wydatkowano na programy pomocowe środki finansowe w wysokości około 403,5 mld zł, w tym 25,8 mld zł w 2021 r. NIK skontrolowała realizację procesu informatyzacji w Agencji. Ogółem w badanym okresie na budowę, rozbudowę i utrzymanie systemów informatycznych, a także inne usługi informatyczne, ARiMR poniosła wydatki w łącznej wysokości 663 160,4 tys. zł, w tym w ramach formuły body leasing – 43 479,7 tys. zł. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa prowadziła działania na rzecz wsparcia informatycznego obsługi pomocy finansowanej z udziałem środków z budżetu Unii Europejskiej w zakresie dopłat bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich, rybołówstwa, a także pomocy finansowanej ze środków krajowych. Działania te nie były jednak w pełni prawidłowe i skuteczne. Nie wszystkie założenia przyjętej w 2014 r. Strategii IT na lata 2014–2020 zostały zrealizowane: nie zakończono projektu budowy platformy informatycznej przeznaczonej do projektowania i wdrażania aplikacji służących do obsługi procesów biznesowych, a realizacja tego projektu prowadzona była w ramach kolejnej Strategii IT (na lata 2021–2025) poprzez budowę Centralnego Systemu Obsługi Beneficjenta (CSOB); modernizację systemu finansowo-księgowego zastąpiono budową nowego systemu; kontynuowana była również budowa hurtowni danych, elektronicznego systemu zarządzania dokumentami i systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ). Ponadto w 2016 r. Agencja powołała jednostkę zamiejscową Departamentu Informatyki w Lublinie, która w okresie trzech lat od powołania miała przejąć system obsługi płatności bezpośrednich i obszarowych, czyli największy system informatyczny ARiMR (SIA). Cel ten nie został osiągnięty. Na skutek tego, ustawą z dnia 24 lutego 2022 r. dokonano zmiany ustawy o ARiMR (weszła w życie 29 marca 2022 r.), umożliwiając Agencji utworzenie spółki prawa handlowego w celu realizacji zadań polegających na zapewnieniu rozwoju systemów i rozwiązań teleinformatycznych służących realizacji zadań Agencji. Spółkę tę powołano 17 października 2022 r., a jej kapitał zakładowy wyniósł 30 mln zł. W zakresie postępowań o udzielenie zamówienia publicznego dotyczących budowy i utrzymania systemów IT, a także zabezpieczenia w umowach interesu ARiMR i egzekwowania ich postanowień nie stwierdzono nieprawidłowości. Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę na zagrożenia wynikające z przyjętego modelu informatyzacji ARiMR, w tym ryzyka utrzymania stabilności zespołów IT i wzrostu kosztów funkcjonowania nowo utworzonego podmiotu w stosunku do poprzednich rozwiązań. Kluczowe zatem jest bieżące monitorowanie ryzyk, będących zagrożeniem dla osiągnięcia celów i realizacji zadań, a także podjęcie odpowiednich działań zapobiegających ich wystąpieniu. Konieczne jest również podejmowanie przez Agencję działań w celu zapewnienia efektywnej i sprawnej obsługi informatycznej w obszarze rolnictwa i rozwoju wsi, z zachowaniem zasad optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. W związku z wydatkowaniem kwoty 35 275,7 tys. zł na utrzymanie zamiejscowej jednostki DI w Lublinie i niezrealizowaniem przez tę jednostkę celu, tj. przejęcia systemu SIA, Najwyższa Izba Kontroli skieruje zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

W 2022 r. NIK przeprowadziła kontrolę zagospodarowania przejętego przedmiotu zastawu rejestrowego przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) stanowiącego zabezpieczenie udzielonego poręczenia spółce Eskimos S.A.. Działania KOWR związane z udzieleniem gwarancji spółce Eskimos S.A. i zagospodarowaniem przejętego przedmiotu zastawu rejestrowego, stanowiącego zabezpieczenie udzielonej gwarancji zostały przez NIK ocenione negatywnie. W latach 2018–2019, KOWR udzielił spółce Eskimos S.A. gwarancji w kwocie 20 mln zł, a Bank Gospodarstwa Krajowego udzielił gwarancji Eskimos S.A. w wysokości 80 mln zł z poręczeniem KOWR na zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego zaciągniętego przez spółkę mimo jej złej kondycji finansowej. Pomimo upływu terminu na ustanowienie przez spółkę Eskimos zabezpieczenia w postaci zastawu rejestrowego na akcjach imiennych spółki oraz wystąpienia już w pierwszym miesiącu realizacji umowy poważnych nieprawidłowości, które polegały m.in. na wykorzystaniu kredytu niezgodnie z jego przeznaczeniem, KOWR nie skorzystał z zastrzeżonego w umowie prawa do jej rozwiązania. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła, że wniosek pokontrolny wynikający ze stwierdzonych w latach ubiegłych nieprawidłowości powstałych wskutek udzielenia przez KOWR gwarancji spółce Eskimos S.A., dotyczący realizacji zadań związanych z udzieleniem pomocy w formie poręczeń i gwarancji w dostosowaniu do wytycznych standardów kontroli zarządczej został zrealizowany dopiero w marcu 2022 r. poprzez wprowadzenie do stosowania zarządzenia wewnętrznego określającego zasady i tryb udzielania przez KOWR poręczeń i gwarancji. W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, Najwyższa Izba Kontroli sformułowała wnioski dotyczące: gospodarnego i celowego realizowanie działań dotyczących mienia Skarbu Państwa, w tym w zakresie udzielania poręczeń i gwarancji, dokonanie korekty dwóch faktur, zgodnie z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej, którą dokumentują, dochodzenia należności z tytułu nieopłaconych przez nabywcę koncentratu jabłkowego za magazynowanie nabytego w 2021 r. towaru do momentu jego całkowitego odbioru z magazynu. Najwyższa Izba Kontroli skierowała zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa niegospodarności tj. czynu z art. 296 § 1 kk. W związku ze skierowanym zawiadomieniem Prokuratura Regionalna w Warszawie wszczęła postępowanie przygotowawcze nr 2010-1.Ds.72.2022. Kontrolerzy Departamentu Rolnictwa i Rozwoju Wsi występowali w charakterze świadków w ww. postępowaniu.

NIK zbadała gospodarkę rybacką w regionie Wielkich Jezior Mazurskich. Kontrolą objęto sześć jednostek, tj. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Białymstoku, Państwową Straż Rybacką w Olsztynie, a także cztery podmioty prowadzące gospodarkę rybacką. NIK ustaliła, że Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Białymstoku podejmował prawidłowe, lecz niewystarczające działania w celu zapewnienia racjonalności gospodarki rybackiej i nadzoru nad obwodami rybackimi nieoddanymi innym podmiotom do wykorzystania gospodarczego. Kontrola wykazała bowiem, że RZGW nie zapewnił prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej na obszarze dziewięciu obwodów rybackich, których nie oddano do rybackiego użytkowania innym podmiotom, a także nie prowadził na tym obszarze samodzielnych działań gospodarczych (zarybień, połowów oraz innych zabiegów rybackich), do czego był zobowiązany na podstawie ustawy o rybactwie śródlądowym. Nie dochował również należytej staranności w zakresie realizacji dwóch umów, wdrażając do realizacji operaty rybackie, które nie określały danych o przewidywanych wielkościach połowów gospodarczych. Państwowa Straż Rybacka w Olsztynie co do zasady prawidłowo wywiązywała się z realizacji zadań związanych z kontrolą śródlądowych wód województwa warmińsko-mazurskiego, w tym akwenów Wielkich Jezior Mazurskich. Wszystkie skontrolowane podmioty prowadzące gospodarkę rybacką prowadziły ją na podstawie operatów rybackich, dokonując zarybień w dawkach, a połowów w granicach limitów określonych tymi operatami. Kontrola wykazała jednak nieprawidłowe prowadzenie dokumentacji gospodarki rybackiej, a także nieprawidłowe wywiązywanie się z obowiązku udostępniania danych o prowadzonej przez siebie działalności w celach statystycznych oraz badawczych podmiotom wykonującym zadania powierzone przez ministra właściwego ds. rybołówstwa. W toku kontroli odnotowano także, że wydawano zezwolenia na amatorski połów ryb, które nie określały podstawowych warunków uprawiania takiego połowu, ustanowionych przez uprawnionego do rybactwa, co było wymagane ustawą o rybactwie śródlądowym.

Realizując porządek dzienny posiedzenia Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła informację na temat Narodowego Programu Powszechnego Odkwaszania Gleb w Polsce. Informację przedstawili: koordynator Koalicji na Rzecz Zdrowych Gleb pan Dariusz Łaska, szef Zespołu Rolnego – Koalicja Zdrowe Gleby pan Michał Wojciak oraz ekspert ds. rolnych Narodowego Programu Powszechnego Odkwaszenia Gleb w Polsce pan Michał Rzytki. Program Powszechnego Odkwaszania Gleb ma na celu uregulowanie odczynu rodzimych gleb użytkowanych w rolnictwie. Program ten przedstawia stan gleb w Polsce pod kątem ich odczynu oraz zawiera szacunki niezbędnych nakładów finansowych, które zostaną poniesione w przypadku braku uruchomienia programu wapnowania. Polska jest znaczącym krajem rolniczym, co związane jest z relatywnie dużą – w stosunku do pozostałych krajów Unii Europejskiej – powierzchnią użytków rolnych. Gleby w Polsce mają jednak naturalną tendencję do zakwaszania. Głównymi czynnikami zakwaszającymi glebę są: stosowanie nawozów azotowych i zawierających azot, zarówno mineralnych jak i organicznych oraz wynoszenie wapnia i magnezu z plonem. Za główne przyczyny braku poprawy stanu zakwaszania gleb w Polsce w ostatnim trzydziestoleciu należy uznać: zmniejszenie wapnowania przy jednoczesnym zwiększeniu plonowania i nawożenia azotem. Utrzymywanie się wysokiego poziomu zakwaszenia gleb rodzi liczne negatywne konsekwencje, które dotykają rolników, środowisko, gospodarkę, wodę i ogół społeczeństwa. Najważniejsze czynniki wskazujące na pilną potrzebę regeneracji gleb to m.in.: gorsze plonowanie i większa podatność roślin na działanie różnego typu patogenów glebowych, chorób i szkodników, zwiększona przyswajalność szkodliwych metali ciężkich oraz negatywny wpływ na życie biologiczne w glebie. Występują różne metody odkwaszania gleby, ale najprostszą w stosowaniu i jednocześnie najtańszą metodą jest wapnowanie. W polskich warunkach można wyodrębnić dwa typy wapnowania: wapnowanie regeneracyjne oraz wapnowanie standardowe (podtrzymujące). Program odkwaszania gleb powinien opierać się na trzech filarach: stworzenie bazy odczynów gleb w Polsce, wprowadzenie systemu wsparcia do procesu odkwaszania gleb oraz kompleksowe doradztwo dla rolników i realizacja działań informacyjnych na temat skutków utrzymywania niewłaściwego odczynu gleb. Omówione rozwiązanie ma na celu systemowe podejście do wyeliminowania problemu, jakim jest zakwaszenie gleb w Polsce, który jest bardzo ważny. Jakiekolwiek działania wpływające na glebę i poprawiające jej strukturę, zasobność czy inne parametry trzeba zacząć od uregulowania jej odczynu. W innym przypadku działania te są znacznie bardziej kosztowne i czasochłonne oraz obarczone dużą niepewnością i nieefektywnością. Należy również pamiętać, że w Polsce występują bardzo duże złoża wapieni, które mogą być wykorzystane w procesie wapnowania.

Stanowisko wobec przedstawionego programu przedstawił sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Lech Kołakowski. Zaznaczył, że proponowany program wymagałby znaczących nakładów finansowych, które przewyższałyby dostępne roczne budżety Stacji Chemiczno-Rolniczych. Należy również zweryfikować potrzebę realizacji programu pod kątem innych dostępnych rozwiązań. Podkreślił, że rozwiązanie to generuje wysokie nakłady transakcyjne, w tym duże nakłady czasu oraz że byłyby to dodatkowe koszty dla rolnika ze względu na potrzebę pobierania próbek gleb przez zewnętrzne firmy. Podsumował, że systematyczne działania odkwaszanie gleb odbywają się w oparciu o program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W tym samym dniu Podkomisja stała do spraw dobrostanu zwierząt gospodarskich i ochrony produkcji zwierzęcej w Polsce pod przewodnictwem pana posła Kazimierza Plocke rozpatrzyła informację Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na temat dobrostanu bydła mlecznego i opasowego oraz środków przeznaczonych na ten cel w Krajowym Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Informację przedstawił podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Krzysztof Ciecióra, który poinformował zebranych o dużym zainteresowaniu tym programem o czym świadczy wzrost liczby złożonych wniosków. W latach poprzednich 2020 - 2022 wynosiła 40 – 45 tys. rocznie. W tej kampanii w terminie do 30 czerwca złożono prawie 91 tys. wniosków. Cały budżet, który przeznaczyliśmy na nową perspektywę, na dobrostan, wynosi 4,6 mld zł i jest to największa kwota przeznaczona na dobrostan w całej Europie. Minister podkreślił, że pieniądze, które zostały założone, będą w znacznym stopniu przekazywane hodowcom. Cel wspierania dobrostanu w Polsce będzie realnie, sukcesywnie wdrażany w życie. Decyzje, które podjęto, zmierzają w kierunku sprzyjania podstawowym celom jakim są dobrostan, wspieranie zwierząt, podnoszenie jakości hodowli, podnoszenie komfortu hodowanych zwierząt.

W czwartek 13 lipca 2023 r. Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła poprawki zgłoszone w czasie drugiego czytania do projektu ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz niektórych innych ustaw. W czasie drugiego czytani zgłoszono 5 poprawek. Komisja wnosi o ich odrzucenie. Poprawki m.in. dotyczyły: procedury i warunków użyczenia gruntów na okres 1 roku, abolicji przetargowej dla uczestników przetargu, którzy w związku z bezumownym korzystaniem z dzierżawionych gruntów nie posiadaliby prawa uczestnictwa w przetargach, zmiany przeliczenia wskaźnika czynszu dzierżawnego z pszenicy na żyto. Sprawozdawcą wybrany został pan poseł Kazimierz Choma.

Realizując porządek dzienny Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła informację na temat przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w masarniach i ubojniach. Informację przedstawili: podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Krzysztof Ciecióra oraz dyrektor Departamentu Nadzoru i Kontroli w Głównym Inspektoracie Pracy pan Jakub Chojnicki.

Kwestia przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, w rzeźniach i innych zakładach produkujących mięso, nie leży w kompetencji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ministerstwo zajmuje się tematyką rzeźni i pozostałych zakładów produkujących mięso w innym zakresie niż przepisy prawa pracy, tj. m.in. w zakresie bezpieczeństwa żywności produkowanej w tego typu zakładach – w kontekście ochrony zdrowia konsumentów. Państwowa Inspekcja Pracy w 2022 roku, w ubojniach oraz zakładach przetwórstwa mięsa przeprowadziła łącznie 391 kontroli. W kontrolowanych zakładach zatrudnionych było 62 tys. osób, w tym ramach stosunku pracy 53,6 tys. pracowników. W 2022 roku Państwowa Inspekcja Pracy zbadała 32 wypadki zgłoszone do urzędu, związane z wykonywaniem określonych prac w ubojniach i zakładach przetwórstwa mięsa, w tym: 2 zbiorowe (z udziałem 4 poszkodowanych), 2 ze skutkiem śmiertelnym oraz 11 powodujące ciężkie obrażenia ciała. W wyniku postepowania powypadkowego przeprowadzonego przez inspektorów pracy ustalono, że zaistniałe wypadki w:

• 18% wynikały z przyczyn technicznych (np. wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego),
• 24,2% wynikały z przyczyn organizacyjnych (np. niewłaściwa ogólna organizacja pracy lub stanowiska pracy),
• 57,8% wynikały z przyczyn ludzkich (np. nieprawidłowe zachowanie się pracownika lub niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika).

Na podstawie analizy wyników kontroli PIP stwierdza, że najpoważniejsze zagrożenia wypadkowe, które zaistniały w kontrolowanych zakładach związane były z nieprawidłowościami wynikającymi ze złej eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych. Polegały one na:

• braku wyposażenia w wymagane osłony i inne urządzenia ochronne,
• braku oznaczeń elementów sterowniczych w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację,
• braku dostosowania „starych” maszyn (wyprodukowanych przed 2004 rokiem) do wymagań minimalnych i dotyczyły 1/3 wszystkich maszyn i urządzeń poddanych kontroli.

Wiele czynności w zakładach mięsnych nadal wykonywanych jest ręcznie (załadunek surowca do maszyn, prace ręczne przy pomocy ostrych narzędzi, transport surowców i półproduktów pomiędzy kolejnymi etapami produkcji, mycie urządzeń i pomieszczeń), co powoduje narastające zmęczenie pracownika z upływem czasu pracy na zmianie roboczej. Dlatego, w celu ograniczenia powstawania zagrożeń wypadkowych, istotne jest prawidłowe zorganizowane bezpiecznego stanowiska pracy, w szczególności dostosowane go do obowiązujących przepisów bezpieczeństwa pracy. Stanowiska pracy stwarzające zagrożenie stwierdzono w 13% skontrolowanych zakładów pracy.

Przeprowadzone kontrole w ubojniach i zakładach przetwórstwa mięsa wskazują, że duża liczba nieprawidłowości związana jest z nieprawidłową eksploatacją parku maszynowego oraz organizacją stanowisk pracy. Zaniedbania w obszarze przygotowania pracownika do pracy wpływają na późniejszy brak umiejętności oceny zagrożeń mogących wystąpić w środowisku pracy, co uwidacznia m.in. stopień niestosowania przez pracowników przydzielonych środków ochrony indywidualnej. Nie przywiązywanie należytej staranności do zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie dotyczy tylko samych pracodawców, ale również osób nadzorujących stan bezpieczeństwa z zakładzie pracy.

W czwartek 20 lipca 2023 r. połączone senackie Komisje: Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Środowiska zarekomendowały Izbie Wyższej wprowadzenie 20 poprawek do ustawy o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw. W większości były to zmiany o charakterze legislacyjnym, doprecyzowującym i redakcyjnym, zaproponowane przez Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu. Komisje poparły także poprawkę zgłoszoną przez przewodniczącego Komisji Środowiska senatora pana Zdzisława Pupę, dotyczącą tytułu ustawy.

Nowelizacja, jak wyjaśniał sekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, Pełnomocnik Rządu ds. Odnawialnych Źródeł Energii pan Ireneusz Zyska, ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju energetyki rozproszonej, wprowadza rewolucyjne rozwiązania, a służy przede wszystkim wzmocnieniu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Zawiera rozwiązania dla offshore, biometanu, klastrów energii, wsparcia operacyjnego dla odnawialnych źródeł energii (OZE) i instalacji hybrydowych. Wprowadza definicję biometanu, rejestr wytwórców biogazu, likwiduje wsparcie dla biogazu w postaci świadectw pochodzenia, a ustanawia wsparcie operacyjne dla biometanu, dodanego do katalogu paliw gazowych. Zmienia definicję klastra, wprowadza też rejestr klastrów, ustala zasady współpracy i rozliczeń klastra z OSD. Do końca 2026 r. co najmniej 30% energii wytwarzanej i wprowadzanej do sieci przez strony porozumienia klastra musi pochodzić z OZE, a łączna moc zainstalowanych instalacji w klastrze energii – nie przekraczać 150 MW oraz umożliwić pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 40% łącznego rocznego zapotrzebowania stron klastra energii. Przyłączenie instalacji OZE do sieci ciepłowniczej i zakup ciepła z OZE, w tym ze spalarni odpadów, oraz ciepła odpadowego będą obowiązkowe. Nowela zakłada też podniesienie z 50 do 150 kW progu mocy dla instalacji fotowoltaicznych, powyżej którego wymagane jest pozwolenie na budowę. Wprowadza ponadto podstawy do sprzedaży energii elektrycznej z OZE bezpośrednio od wytwórcy, a także mechanizm wsparcia operacyjnego dla wskazanych źródeł OZE, którym kończy się 15-letni okres wsparcia z systemu świadectw pochodzenia. Nowela ustanawia instytucję prosumenta lokatorskiego, aby ułatwić rozliczenia w wypadku źródeł OZE zamontowanych na budynkach wielolokalowych, a także nowe gwarancje pochodzenia z OZE: biometanu, ciepła albo chłodu, wodoru odnawialnego. Maksymalna moc morskich farm wiatrowych, które mogą zyskać wsparcie w formie kontraktów różnicowych w aukcjach, przewidzianych na lata 2025–31 zwiększy się do 12 GW.

W tym samym dniu senacka Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpatrzyła 2 ustawy. Senatorowie zdecydowali o wprowadzeniu 4 poprawek do ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz niektórych innych ustaw. Ustawa o zmianie ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 została natomiast przyjęta bez poprawek.

Zmiany do nowelizacji ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, przede wszystkim o charakterze doprecyzowującym, zgłosił przewodniczący komisji pan senator Jerzy Chróścikowski. Jedna z poprawek zawierała przepis przejściowy, na podstawie którego wprowadzane nowelizacją przepisy będą miały zastosowanie także do nieruchomości nabytych wejściem w życie rozpatrywanej nowelizacji.

Podczas posiedzenia nowelę ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, uchwaloną przez Sejm na podstawie projektu rządowego, przedstawił sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Rafał Romanowski. Jak wyjaśnił, nowe rozwiązania pozwolą na bardziej skuteczne realizowanie zadań związanych z gospodarowaniem Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa (ZWRSP) przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR). Zmiany wprowadzone w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego mają natomiast na celu doprecyzowanie i usprawnienie realizacji przepisów związanych z obrotem nieruchomościami rolnymi na rynku prywatnym. Nowelizacja zawiera m.in. przepisy dotyczące zmniejszenia wpływu wahających się cen pszenicy na wysokość czynszu dzierżawnego, polegające na zmianie sposobu liczenia czynszu dzierżawnego KOWR. Nowela przewiduje również ułatwienia w wydzierżawianiu gruntów na cele związane z pozyskiwaniem energii ze źródeł odnawialnych. Chodzi o grunty najniższych klas bonitacyjnych – klasy VI i VIz. Zakłada, że KOWR będzie mógł przekazywać Lasom Państwowym grunty z przeznaczeniem na lasy i grunty przeznaczane na potrzeby gospodarki leśnej, na których nie jest możliwe prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej. Będzie się to odbywało w drodze umowy zamiast jak dotychczas na podstawie decyzji administracyjnej. Nowe przepisy umożliwią również kontynuowanie działalności rolniczej przez osoby fizyczne lub prawne, prowadzące gospodarstwo rolne, które posiadają zadłużenie powstałe w związku z prowadzoną przez nie działalnością rolniczą. Rolnik będzie mógł w zamian za spłatę zadłużenia przekazać KOWR własność swojej nieruchomości i jednocześnie dalej ją uprawiać jako dzierżawca. Rozwiązanie to będzie możliwe poprzez nabycie przez KOWR nieruchomości rolnej będącej ich własnością. Ponadto KOWR będzie mógł wydłużyć określony w umowie termin całkowitej spłaty należności, nie dłuższy niż 25 lat, o ten sam okres, na który udzielił odroczenia ich spłaty.

Ustawę o zmianie ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 przedstawił podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Krzysztof Ciecióra. Jak mówił, jesteśmy obecnie w trakcie wdrażania nowej WPR i nie wszystkie gospodarstwa zdołały się do nich już dostosować, zwłaszcza te najmniejsze do 5 ha. Dlatego resort rolnictwa, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rolników, zaproponował opłatę ryczałtową adresowaną do tych najmniejszych gospodarstw. W ocenie przewodniczącego będzie bardzo korzystne dla rolników rozwiązanie, jeśli na jego wprowadzenie wyrazi zgodę Komisja Europejska, o co wnioskował do niej rząd.  Ustawa o zmianie ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 upraszcza przepisy dotyczące dopłat bezpośrednich (w tym ekoschematów) i rolnictwa ekologicznego. Nowelizacja zwiększa dostępność wsparcia dla krajowych producentów, co ma szczególne znaczenie ze względu na pierwszy rok stosowania płatności bezpośrednich na nowych zasadach, a także trudną sytuację rolników spowodowaną kryzysem wywołanym wojną w Ukrainie. Ustawa przewiduje, że gospodarstwa do 5 ha będą mogły starać się o ryczałtową dopłatę, która zastąpi wszystkie inne rodzaje płatności bezpośrednich, w tym ekoschematy. Będzie ona przysługiwała gospodarstwom od 1 do 5 ha, które stanowią 51% wszystkich rolników ubiegających się o płatności bezpośrednie. Gospodarstwa najmniejsze, w przeważającej większości gospodarstwa rodzinne, otrzymają 225 euro do hektara. Dopłaty takie będą przysługiwać rolnikom, którzy już złożyli wnioski o przyznanie płatności na 2023 r. i uzyskiwali wsparcie w 2022 r. (lub są następcami prawnymi takich rolników). Płatność dla małych gospodarstw ma charakter opcjonalny, a więc skorzystanie z niej jest dobrowolne. Rolnik będzie mógł wybrać, czy chce realizować ekoschemat, za który może uzyskać większe środki, czy wziąć ryczałt. Nowelizacja wprowadza ponadto zmiany w zakresie ubiegania się o płatności w ramach ekoschematu „rolnictwo węglowe” i „zarządzanie składnikami odżywczymi” oraz do płatności ekologicznych. W odniesieniu do ekoschematu „rolnictwo węglowe” zaproponowano rezygnację z wymogu uzyskania minimalnej liczby punktów wymaganej do skorzystania z tego ekoschematu. W zakresie rolnictwa ekologicznego zmiana przewiduje obniżenie z 0,5 DJP/ha do 0,3 DJP/ha minimalnego poziomu obsady zwierząt, jaki jest wymagany przy ubieganiu się o premię za prowadzenie zrównoważonej produkcji roślinno-zwierzęcej. Zaproponowane zmiany zostały zgłoszone do Komisji Europejskiej jako zmiany Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027. Wypłata dopłaty zależy od zgody KE.

W środę 27 lipca 2023 r.            senacka Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod przewodnictwem pana senatora Jerzego Jerzego Chróścikowskiego podsumowała wyjazd studyjnego na teren województw lubelskiego i podkarpackiego. Na przejściu granicznym drogowym w Dorohusku senatorowie spotkali się z przedstawicielami władz lokalnych i służb kontrolujących przewożone towary. Rozmawiano o wpływie wojny w Ukrainie na bezpieczeństwo żywnościowe w Polsce, szczególnie w województwie lubelskim. Senatorowie rozważali, na ile wojna w Ukrainie zmieniła w Polsce podejście do zboża i rynków zbytu. Dyskutowali także o problemie firm skupujących zboża. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Lublinie pan Artur Krukowski zaznaczył, że nie ma możliwości, aby do zboża wjeżdżającego do Polski tranzytem dołączyło zboże z innego transportu, ponieważ jest ono zabezpieczone elektroniczną plombą, a w miejscach docelowych zagranicą zakończenie procedury tranzytu musi być potwierdzone odpowiednim dokumentem. Uczestniczący w spotkaniu sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pan Janusz Kowalski poinformował zebranych, że wypełnienie magazynów z miesiąca na miesiąc zmniejsza się. Do 15 września 2023 r. obowiązuje unijny zakaz importu zbóż z Ukrainy do pięciu krajów, w tym Polski. „Oczekujemy od Komisji Europejskiej przedłużenia zakazu importu pszenicy, rzepaku, kukurydzy i nasion słonecznika do Polski o możliwie jak najdłuższy okres”. Wojewoda lubelski pan Lech Sprawka stwierdził, że największym problemem jest wolumen zboża, które wjeżdżało z Ukrainy do Polski przez „korytarz solidarności” i że Unia Europejska nie podjęła koniecznych decyzji o tranzycie. Od stycznia do marca 2023 r. wjechało do Polski 988 tys. ton zboża z Ukrainy na odcinku lubelskim. Uczestnicy obejrzeli terminale do odprawy ciężarówek. Odwiedzili budynek do kontroli dla Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Lublinie oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Lublinie, a także budynek RTG, w którym operatorzy analizują skany prześwietlonych naczep tirów. Przejście drogowe w Dorohusku jest jednym z największych przejść granicznych w Polsce. Codziennie przejeżdża tu 220 tirów. Członkowie komisji spotkali się też z członkami zarządu PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa panem Andrzejem Skibą i panem Dariuszem Sikorą oraz reprezentantami Straży Granicznej na kolejowym przejściu granicznym LHS z Ukrainą w Hrubieszowie. Na przejściu odbywa się dziś wyłącznie ruch towarowy. Strażnicy prowadzą tu kontrole: graniczną, celną, weterynaryjną oraz jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Właśnie tej ostatniej dotyczyły rozmowy senatorów. „Do momentu wybuchu wojny w Ukrainie stacja była «mostem» między Europą Zachodnią a Azją” – mówił pan Dariusz Sikora. Do tego czasu celnicy na przejściu nie odnotowywali transportu zbóż. Zmieniło się to po blokadzie ukraińskich portów na Morzu Czarnym przez Rosjan. W ubiegłym roku przewozy tego surowca w Hrubieszowie wyniosły 1 470 000 ton, czyli 13 procent wszystkich przewozów. Przedstawiciele zarządu LHS tłumaczyli, że każdy przewóz jest uzgodniony z Ukrainą, a każdy wagon jest plombowany GPS-em do momentu nadzorowanego przeładunku. W Polsce taki przeładunek się nie odbywa ze względu na dopuszczenie przez UE tylko tranzytu. Naczelniczka stacji Monika Piechota oprowadziła senatorów po przejściu granicznym. Zobaczyli oni halę wagonową przystosowaną do rewizji kontenerów przez służby i jedyną w Polsce mobilną rampę służącą do kontroli całych składów wagonów.

W drugim dniu wizyty w Lubelskiem i Podkarpackiem, 6 lipca, senatorowie z Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi spotkali się ze strażnikami granicznymi, inspektorami sanitarnymi, przedstawicielami starostwa powiatowego i burmistrzem Lubyczy Królewskiej na drogowym przejściu granicznym z Ukrainą w Hrebennem. Rozmowy dotyczyły kontroli towarów rolnych i spożywczych, prowadzonych na przejściu, oraz zmian w jego funkcjonowaniu, jakie przyniosła wojna w Ukrainie. Według danych Straży Granicznej i Służby Celno-Skarbowej liczba przyjeżdżających i wjeżdżających samochodów ciężarowych spada. W 2022 r. przez przejście w Hrebennem przejechało 208 tys. tirów, w pierwszej połowie 2023 r. – 97 tys. Graniczna Stacja Sanitarno-Epidemiczna odnotowała natomiast dwa razy więcej kontroli w ubiegłym roku niż w latach poprzednich. 60 procent przesyłek w 2022 r. stanowił rzepak. Dziś 60 procent kontroli w Hrebennem i Hrubieszowie dotyczy oleju słonecznikowego i w niewielkiej ilości olejów sojowego i rzepakowego. GSSE prowadzi kontrole laboratoryjne pod względem obecności pestycydów. Sporadyczne przypadki są odsyłane. W ubiegłym roku wystąpiło dużo zwrotów rzepaku z powodu niewłaściwego przewożenia. Po wyjaśnieniach z Ukraińcami ten problem już nie występuje.