W dniu 12-13 lutego 2024 r. w Otrębusach przedstawiciele Krajowej Rady Izb Rolniczych (KRIR) w Polsce, Słowackiej Izby Rolnictwa i Żywności (SPPK), Węgierskiej Izby Rolnictwa (NAK) oraz Izby Rolniczej Republiki Czeskiej (AKČR), Litewskiej Izby Rolniczej (ŽŪR), Rada Współpracy Organizacji Rolniczych Łotwy (LOSP) uczestniczyli w spotkaniu izb rolniczych krajów Grupy Wyszehradzkiej, w Otrębusach w Polsce. Gościem spotkania był Europejski Komisarz Rolnictwa Janusz Wojciechowski oraz Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Czesław Siekierski.

Przedstawiciele izb rolniczych omówili następujące tematy:

1. Aktualna sytuacja na rynkach rolno-spożywczych.
2. Import towarów z Ukrainy
3. Rolnicze protesty w Europie
4. Dyskusja na temat przygotowania europejskiego rolnictwa do akcesji Ukrainy do UE.

1.

Rolnicy zmagają się z niepewnością i trudnościami wynikającymi z rosnących kosztów produkcji oraz rosyjskiej agresji. Ceny niektórych produktów rolnych, takich jak zboża i roślin oleistych, spadają, co wpływa na rentowność gospodarstw rolnych. Rolnicy oczekują wsparcia ze strony instytucji UE. W szczególności potrzebują pomocy w zwiększaniu odporności swoich gospodarstw na wahania cen i zmiany klimatu.

2.

Nadrzędnym celem rolnictwa w Unii Europejskiej musi pozostać zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego dla ludności UE w sposób zrównoważony. Niezbędna w tym celu jest ochrona rynku wewnętrznego UE przed napływem produktów wytworzonych w systemach żywnościowych, które nie są zrównoważone. Wprowadzenie produktów na rynek z Ukrainy powinno być poprzedzone zastosowaniem niezbędnych wymogów związanych z wymogami jakie ustanowił dla państw członkowskich Zielony Ład.

Ułatwienia w handlu i eksporcie ukraińskich towarów, nad którymi pracuje Komisja Europejska, powinny przyczyniać się do globalnego bezpieczeństwa żywnościowego, ale nie generować negatywnych konsekwencji dla poszczególnych sektorów i rynków rolnych w UE. Bezpieczeństwa żywnościowego nie da się utrzymać bez opłacalności w rolnictwie, do czego potrzebne jest zapewnienie europejskim rolnikom ochrony przed nieograniczonym importem do UE towarów z państw trzecich, w których rolnictwo funkcjonuje w ramach zupełnie innych ram prawnych i wymogów środowiskowych.

Potrzebujemy mechanizmów, które skutecznie chroniłyby rynki państw członkowskich UE, zwłaszcza rynki krajów znajdujących się na przyfrontowych, przed dalszym wzrostem importu produktów rolnych z Ukrainy i negatywnymi skutkami tego zjawiska dla rentowności produkcji rolnej oraz funkcjonowania gospodarstw rodzinnych w UE.

Wprowadzenie ATM nie zagwarantowało ciągłości dostaw do regionów deficytowych, które tradycyjnie otrzymywały produkty z Ukrainy, gdyż ukraińskie produkty głównie znajdują się na rynku UE, zwłaszcza w krajach graniczących. W rezultacie Komisja Europejska, a następnie poszczególne państwa członkowskie UE, w tym kraje grupy wyszehradzkiej, Bułgaria i Rumunia, były zmuszone wprowadzić szereg ograniczeń w imporcie z Ukrainy. W tym kontekście regulacja dotycząca ATM była zatem kontraproduktywna, tj. przyczyniła się do powstania barier handlowych, które wcześniej nie istniały. Uważamy także, że natychmiastowa liberalizacja importu służy nie tyle ogólnej gospodarce Ukrainy, co przyczynia się do zwiększenia zysków niewielkiej grupy oligarchów, często lokujących swoje kapitały poza Ukrainą.

Biorąc powyższe pod uwagę, powinno wrócić się do postanowień Umowy Stowarzyszeniowej UE-Ukraina i rozpocząć rozmowy z ukraińską stroną na temat stopniowej, wzajemnej liberalizacji, przy jednoczesnym stopniowym dostosowywaniu ukraińskiego rolnictwa do standardów i prawa UE.

Jednakże, w przypadku gdy Komisja Europejska nie będzie podzielała powyższego i będzie utrzymywać swoje stanowisko co do konieczności przedłużenia mechanizmu ATM, proponujemy przyjęcie poniższych rozwiązań w celu ograniczenia potencjalnych negatywnych skutków tej regulacji:

• wyłączenie z regulacji najbardziej wrażliwych produktów, powodujących lub zagrażających poważnym zakłóceniom na rynkach państw członkowskich UE, czyli powrót do kwot taryfowych zgodnie z Umową Stowarzyszeniową UE-Ukraina.
• zamiast pełnej liberalizacji, powrót do rodzaju rozwiązania, które było stosowane w latach 2017-2020, czyli ustanowienie dodatkowych autonomicznych kwot taryfowych na import z Ukrainy do UE;
• ustanowienie wzmocnionej klauzuli ochronnej, umożliwiającej automatyczne przywrócenie ceł przez dany kraj członkowski, gdy import przekroczy określone ilości lub spowoduje zakłócenia na rynku;
• usunięcie zapisów w Artykule 1 obecnej regulacji ATM, które uniemożliwiają UE podjęcie standardowych działań ochronnych przeciwko importowi z Ukrainy w przypadku dumpingu lub nadmiernego importu powodującego poważne zakłócenia.

Dodatkowo, w celu ochrony konsumentów w Unii Europejskiej, uważamy, że często żywność produkowana w krajach trzecich nie spełnia wysokich standardów panujących w Europie. Niemniej Unia Europejska nadal importuje produkty rolne z krajów, które nie spełniają wysokich europejskich norm bezpieczeństwa i jakości żywności, na przykład z MERCOSUR, Rosji i Białorusi. W celu ochrony konkurencyjności europejskich rolników, domagamy się natychmiastowego zakazu importu zbóż z Rosji i Białorusi do Unii Europejskiej.

3.

W Europie trwają protesty rolników, którzy domagają się konkretnych i operacyjnych rozwiązań dla sektora rolnego. Rolnicy zwracają uwagę na wyzwania związane ze zmianami klimatu, konkurencyjnością gospodarstw, dochodami, obciążeniami administracyjnymi i odnową pokoleń. Rolnictwo odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego, a kryzys wywołany rosyjską agresją dodatkowo uwypuklił jego strategiczne znaczenie. Podkreślamy również potrzebę wzmocnienia pozycji rolnictwa w agendzie politycznej Unii Europejskiej. W celu wypracowania konkretnych rozwiązań Komisja Europejska zainicjowała strategiczne dialogi z przedstawicielami różnych sektorów rolniczych, w tym z Copa i Cogeca. Deklarujemy aktywny udział w tych procesach, podkreślając potrzebę opartego na faktach i dowodach naukowych podejścia do podejmowania decyzji. Tylko takie podejście pozwoli na odbudowanie zaufania między instytucjami UE i rolnikami oraz wypracowanie rozwiązań, które zapewnią stabilność i rozwój sektora rolnego w Europie.

Rolnicy nie czerpią korzyści z liberalizacji handlu, ale ponoszą największe koszty umowy o wolnym handlu z Ukrainą. Dlatego żądamy, aby został ustanowiony specjalny Trzeci Filar Wspólnej Polityki Rolnej jako zwiększony rezerwuar kryzysowy dla rolnictwa finansowany spoza środków na Wspólną Politykę Rolną.

4.

Dostrzegamy wyzwania dla rolnictwa związane z rozpoczęciem negocjacji akcesyjnych do UE przez Ukrainę, dlatego należy odpowiednio się do tego przygotować. Otwarcie UE na Ukrainę może być strategiczną inwestycją w pokój, stabilizacją, bezpieczeństwo i wzrost gospodarczy na całym kontynencie europejskim. Jednocześnie należy podjąć wszelkie niezbędne działania, aby dalsze rozszerzanie UE nie skutkowało w obecnych państwach członkowskich obniżaniem opłacalności produkcji rolnej, depopulacją obszarów wiejskich oraz porzucaniem działalności rolniczej.

Domagamy się zapewnienia, na każdym etapie negocjacji akcesyjnych, ochrony interesów rolników i pozostałych podmiotów sektora rolno-spożywczego z państw członkowskich UE.

Uważamy też, że negocjacje akcesyjne z Ukrainą powinny być poprzedzone rzetelną oceną wpływu akcesji na unijne rolnictwo, sektor rolno-spożywczy i pozycję UE w handlu międzynarodowym.