14 października br. miało miejsce posiedzenia poszerzonej grupy doradczej ds. reformy WPR, w którym udział wziął ekspert KRIR – dr Mirosław Drygas. Posiedzenie prowadził Pan Jerzy Plewa, Dyrektor Generalny w DG AGRI, który otworzył obrady i przekazał głos Komisarzowi ds. Rolnictwa i Rozwoju Wsi Dacianowi Ciolosowi. Wystąpienie Komisarza miało charakter wysoce polityczny i skupiło się na wskazywaniu na pozytywne aspekty uzgodnionej reformy WPR. Na wstępie Komisarz podziękował przedstawicielom wszystkich obecnych na sali organizacji za aktywny wkład w prace nad ostatecznym kształtem reformy WPR. W swoim wystąpieniu podkreślił, że od tego dnia rozpoczyna się intensywna kampania informacyjna na temat wypracowanych nowych rozwiązań, która potrwa do końca 2015 roku. Zaznaczył, że główną osią kampanii będzie podkreślanie szczególnej wagi produkcji rolnej i żywności dla obywateli UE, a także wskazywanie na wielką wartość, jaka jest duża różnorodność rolnictwa w UE.
Odnosząc się do zmian w systemie płatności bezpośrednich wskazał, że będą one bardziej sprawiedliwie rozdzielane, będą wypłacane tylko tzw. aktywnym rolnikom, nie będą oparte na historycznych kryteriach, a także – wskutek możliwości ich wielokierunkowego przeznaczenia - pozwolą państwom członkowskim lepiej je dostosować do potrzeb rozwojowych rolnictwa. W tym kontekście wymienił możliwość dodatkowego wspierania młodych rolników, tzw. płatności związanych z produkcją, tzw. płatności redystrybucyjne dla małych gospodarstw, czy też specjalny instrument wsparcia małych gospodarstw w ramach płatności bezpośrednich. W tym ostatnim przypadku podkreślił wprowadzenie znacznych uproszczeń dla potencjalnych beneficjentów tego wsparcia w formie składania jednego wniosku na cały okres programowania oraz zwolnienie z kontroli wypełniania wymogów zazieleniania i zasad cross-compliance oraz braku sankcji w tym zakresie.
Odnosząc się do tzw. zielonego komponentu płatności bezpośrednich (greening) zaznaczył, że przyniosą one w wymiarze długookresowym wymierne korzyści środowiskowe, a te będą osiągane za pomocą zachęt dla rolników, a nie poprzez stosowanie sankcji.
Odnosząc się do drugiego filara WPR podkreślił możliwość tworzenia w ramach nowych PROW specjalnych programów tematycznych, w tym ukierunkowanych na wsparcie kobiet wiejskich.
Ponadto zwrócił uwagę na utworzenie nowego instrumentu w formie REZERWY KRYZYSOWEJ oraz wprowadzenie KALUZULI PILNE, pozwalającej szybciej i elastyczniej niż dotychczas reagować na negatywne zjawiska zachodzące.
Kolejny referent skupił się wyłącznie na płatnościach bezpośrednich (PB). Przedstawił potencjalną strukturę koperty finansowej na PB, wzbogaconą o wcześniej nie prezentowane, tzw. dobrowolne płatności redystrybucyjne dla rolników posiadających małe gospodarstwa. Zgodnie z ustaleniami trilogu państwa członkowskiego będą mogły poświęcać na ten cel do 30% całkowitego budżetu na PB.
Redukcja wysokości płatności w wymiarze 5% będzie dotyczyła tych rolników, których należne płatności będą przekraczały 150 tys. Euro rocznie. Przy czym redukcja będzie naliczana od kwoty należnych płatności pomniejszonej o koszty zatrudnienia siły roboczej. W przypadku zaś, gdy państwo członkowskie więcej niż 5% koperty finansowej na PB przeznaczy na płatności redystrybucyjne, zwolnione będzie z obligatoryjnego stosowania redukcji płatności.
Obowiązkowym elementem koperty finansowej na PB (nie mniej niż 30%) będzie tzw. zazielenienie, na które będą się składały trzy rodzaje praktyk:
- 2 uprawy w gospodarstwach o powierzchni 10-30 ha i 3 o powierzchni powyżej 30 ha,
- utrzymywanie istniejących trwałych użytków zielonych,
- utrzymywanie tzw. ekologicznych obszarów na gruntach ornych w gospodarstwach powyżej 15 ha, 5% do 2017 roku i 7% od 2018 roku.
Sankcje w maksymalnej wysokości 25% należnej płatności mają obowiązywać w przypadku stwierdzenia „poważnych odstępstw” od wymogów począwszy od 2017 roku, w dwóch pierwszych latach nie będą stosowane.
Na dodatkowe płatności dla młodych rolników będzie można przeznaczyć do 2% budżetu na PB. Płatności z tego tytułu będą mogły być wypłacane co rocznie w okresie do 5 lat.
Płatności redystrybucyjne jako płatności uzupełniające do płatności podstawowej, wynoszące do 65% płatności podstawowej będą mogły być realizowane corocznie, według decyzji państw członkowskich. Płatności te będą mogły uzyskiwać gospodarstwa o powierzchni do 30 ha, a w krajach o wyższej średniej do jej wysokości.
Płatności dla obszarów o specyficznych utrudnieniach (tzw. LFA bis), w zależności od decyzji państwa członkowskie mogą przeznaczyć do 5% budżetu na PB oraz mogą ustanowić maksymalną liczbę hektarów, do których płatności będą wypłacane.
Płatności związane z produkcją generalnie mogą konsumować do 8% koperty na PB, w szczególnych sytuacjach do 13%, a za zgodą Komisji dodatkowe 2%, z przeznaczeniem na uprawy białkowe.
Płatności dla małych gospodarstw, dobrowolne dla rolników, stosowane począwszy od 2015 roku, zastępujące wszystkie inne składowe PB, zwolnienie z kontrolowania i sankcji z tytułu zazielenienia, uproszczone wnioskowanie o wsparcie. Państwo członkowskie może przeznaczyć na te płatności do 10% koperty na PB.
W kwestii definicji aktywnego rolnika, wyjaśnił że rolnik aplikujący o płatności bezpośrednie będzie musiał wykazywać się minimalną aktywnością rolniczą bez wymogu prowadzenia produkcji rolnej. Kwestia ta ma być uregulowana w tzw. akcie delegowanym oraz w prawodawstwie krajowym.
Kolejna prezentacja dotyczyła wspólnej organizacji rynków rolnych (CMO). Zaprezentowano uwarunkowania w jakich funkcjonują na globalnych rynkach rolnicy, podkreślając występowanie silnych fluktuacji cen rolnych oraz stałą tendencję do wzrostu kosztów produkcji rolniczej. W tym kontekście zaprezentowano makroekonomiczne, polityczne i rynkowe czynniki determinujące niepewność odnośnie perspektyw rozwoju sytuacji na rynkach rolnych. Wymienione powyżej przesłanki legły u podstaw celów reformy CMO, skupiające się na :
- zwiększeniu orientacji rynkowej rolnictwa,
- wzmocnienia siatki bezpieczeństwa dla rolników,
- wzmocnienia więzi współpracy między rolnikami,
- wprowadzeniu usprawnień i ułatwień w schematach wsparcia, w tym uproszczenia przepisów.
Przypomniano o zniesieniu kwot mlecznych z końcem 2015 roku oraz kwot cukrowych z końcem 2017 roku.
Ponadto poinformowano o kontynuowaniu programu Owoce w Szkole, jednocześnie zwiększając roczny budżet z 90 mln na 150 mln Euro oraz zwiększając poziom współfinansowania ze środków unijnych.
Wskazano również możliwość wprowadzania przez państwa członkowskie obowiązkowych pisemnych kontraktów na wszystkich rynkach rolnych, zawierające minimalne rozwiązania dotyczące warunków i bezpieczeństwa zawieranych umów.
W wystąpieniu dotyczącym 2 filara WPR przedstawiano szeroki zakres celów jakie zgodnie z reformą powinny realizować przygotowywane aktualnie przez państwa członkowskie nowe PROW, wynikających z 6 priorytetów kierunkowych oraz 3 celów horyzontalnych. Wśród tych ostatnich silny nacisk położono na innowacyjność potencjalnie realizowanych w przyszłości projektów.
Zaznaczono ze przyszły PROW musi być zorientowany na konkretne wyniki, co ma być osiągnięte poprzez precyzyjne zdefiniowanie ex-ante mierzalnych do osiągnięcia celów na poziomie celów szczegółowych, ewaluacji osiągania celów szczegółowych oraz spełniania tzw. warunkowości ex-ante, rozumianej m. in. jako gotowość systemu instytucjonalnego do wypełniania przypisanych im zadań.
Poinformowano, że projekty PROW przedkładane do zatwierdzenia przez Komisję Europejską będą musiały być adresowane co najmniej do 4 z 6 priorytetów unijnych odnoszących się do kwestii rozwoju obszarów wiejskich, przy czym koniecznym będzie udokumentowanie spójności takiego programu oraz uzasadnienie dlaczego nie uwzględniono w programie działań służących realizacji pozostałych priorytetów.
Podkreślono konieczność takiego zaprogramowania PROW, aby był silnie komplementarny z instrumentami 1 filara WPR. Jako istotne zmiany, w stosunku do aktualnie obowiązujących zasad, przedstawiono wprowadzenie zasady n+3 zamiast n+3 oraz możliwość realizowania wcześniej nie branego pod uwagę podprogramu tematycznego ukierunkowanego na kobiety wiejskie.
W bloku poświęconym regulacjom horyzontalnym, dotyczącym wszystkich funduszy unijnych poinformowano generalnie o zasadach zarządzania finansami. Istotnym jest, że zmniejszeniu ulegnie zaliczka na prefinansowanie PROW z budżetu wspólnotowego do 3% z 7% w poprzednim okresie programowania. Poinformowano także o zablokowaniu możliwości tworzenia kolejnych agencji płatniczych przez państwa członkowskie.
W prezentacji poświęconej regulacjom przejściowym zwrócono uwagę na konieczność zapewnienia ciągłości realizacji WPR z jednej strony oraz dania państwom członkowskim czasu na dokonanie niezbędnych dostosowań wynikających z reformy (a także z opóźnień w przyjmowaniu przez UE stosownych aktów prawnych – przypis własny), a w szczególności realnej niemożliwości wdrożenia nowego systemu płatności bezpośrednich od 2014 roku.
W części obrad poświęconej Wieloletnim Ramom Finansowym (MFF), kluczowej kwestii umożliwiającej ostateczne zamknięcie negocjacji nad reformą WPR, podkreślono, że ostateczna propozycja budżetu na WPR na lata 2014-2020 (w cenach bieżących) z czerwca 2013 w wysokości 362,787 mld Euro była o 12,2 mld Euro mniejsza w stosunku do propozycji Komisji Europejskiej z lipca 2012 roku. Z tej kwoty 277,851 mld Euro przeznaczono na 1 filar (w tym środki na rezerwę kryzysową w wysokości 2,800 mld euro), a zaledwie 84,936 mld euro na 2 filar WPR. Przyjęty konsensus wymaga jeszcze przegłosowania w Parlamencie Europejskim, co musi mieć przed końcem 2013 roku.
Ostania część obrad została poświęcona finansowaniu badan w ramach programu HORIZON 2020. Zwrócono uwagę na fakt, że rolnictwo i obszary wiejskie w UE stają przed coraz większymi globalnymi wyzwaniami, o charakterze ekonomicznym, środowiskom i terytorialnym, stąd konieczne jest położenie większego niż we wcześniejszych latach nacisku na zwiększenie wsparcia finansowego badań naukowych, ukierunkowanych przede wszystkim na podniesienie poziomu innowacyjności w UE. Stąd też drugi obszar priorytetowych wyzwań stojących przed badaniami będzie poświęcony kwestiom związanym z: Bezpieczeństwem żywnościowym, zrównoważonym rolnictwem, gospodarką wodną i bio-gospodarką. Środki finansowe na realizację badań w tym komponencie programu HORIZON 2020 będą w dyspozycji Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Instrumentem sprzyjającym lepszej synergii działań podejmowanych na rzecz tworzenia innowacji i polepszenia osiąganych wyników ekonomicznych, także w sektorze rolnym, będzie Europejskie Partnerstwo dla Innowacyjności (European Innovation Partnership - EIP) tworzone w ramach jednej z Flagowych Inicjatyw wynikających ze Strategii Europa 2020. Podstawowym elementem EIP będą Grupy Operacyjne (GO) składające się z rolników, doradców rolniczych, naukowców, przedsiębiorców oraz innych interesariuszy wspomagających osiąganie założonych w projektach celów.
Działania podejmowanie w ramach zarówno EIP, jak i grup operacyjnych z założenia służyć tworzeniu nowej, innowacyjnej wiedzy rolniczej, zbieraniu dobrych praktyk, jak i ułatwianiu dyfuzji nowych technologii wśród potencjalnych beneficjentów.
