Komisja, Rada i Parlament Europejski osiągnęły porozumienie polityczne w sprawie reformy wspólnej polityki rolnej – przy czym konieczne jest jeszcze formalne zatwierdzenie tekstu przez Radę i PE jako porozumienia osiągniętego w pierwszym czytaniu. Większość elementów zatwierdzono podczas rozmów trójstronnych w dniu 26 czerwca, a pozostałe kwestie (związane z pakietem dotyczącym wieloletnich ram finansowych) uzgodniono w dniu 24 września.Projekt porozumienia opiera się na czterech wnioskach Komisji z października 2011 r. dotyczących czterech podstawowych rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady w następujących obszarach wspólnej polityki rolnej: (i) płatności bezpośrednie, (ii) wspólna organizacja rynków produktów rolnych (WORR), (iii) rozwój obszarów wiejskich oraz (iv) rozporządzenie horyzontalne w zakresie finansowania WPR, zarządzania nią i monitorowania jej. Komisja przygotowuje teraz odpowiednie akty delegowane i wykonawcze, aby w przypadku większości ustaleń dotyczących płatności bezpośrednich nowe przepisy weszły w życie w przyszłym roku lub od stycznia 2015 r. Odrębne przepisy przejściowe na 2014 r. są obecnie przedmiotem rozmów i oczekuje się, że Rada i Parlament Europejski zatwierdzą je przed końcem roku.
Poniżej podsumowano najważniejsze elementy porozumienia politycznego.
1. Płatności bezpośrednie
W dążeniu do bardziej sprawiedliwego podziału pomocy system płatności bezpośrednich WPR zostanie oparty na innych niż dotychczasowe założeniach, które przewidują przyznawanie pomocy na poszczególne państwa członkowskie i rolników na bazie historycznych danych. Oznacza to wyraźne i faktyczne przekształcenie płatności, nie tylko pomiędzy państwami członkowskimi, lecz również w obrębie państw członkowskich. Ponadto wprowadzenie płatności na zazielenianie – 30 proc. środków dostępnych dla danego państwa powiązane jest z realizacją określonych praktyk w zakresie zrównoważonego rolnictwa – oznacza, że znaczna część dotacji będzie w przyszłości nagradzać rolników za prowadzenie działalności korzystnej dla środowiska i będącej w interesie publicznym. Wszystkie płatności uzależnione będą od spełnienia szeregu wymogów środowiskowych i innych (zob. „zasada wzajemnej zgodności” w pkt 4 poniżej dotyczącym rozporządzenia horyzontalnego).
System płatności podstawowej (SPP): Państwa członkowskie przeznaczą maksymalnie do 70 proc. środków przyznanych im na płatności bezpośrednie na nowy system płatności podstawowych – po odjęciu wszelkich kwot przyznanych na dodatkowe dopłaty (dopłaty dla młodych rolników i kwoty przeznaczone na inne cele, takie jak dopłaty do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, redystrybucyjne płatności) oraz płatności związanych z wielkością produkcji. W przypadku państw UE-12 data wygaśnięcia systemu zryczałtowanej jednolitej płatności obszarowej (SAPS) zostanie przesunięta na 2020 r.
Ujednolicenie zewnętrzne: Środki krajowe przeznaczone na płatności bezpośrednie dla każdego państwa członkowskiego zostaną stopniowo dostosowane, aby nie było dużej różnicy między państwami członkowskimi jeśli chodzi o średnią płatność na hektar. Oznacza to, że w krajach, w których średnie płatności wynoszą obecnie mniej niż 90 proc. średniej unijnej płatności (w euro na hektar), będą one stopniowo zwiększane (o jedną trzecią różnicy między ich obecnym poziomem płatności a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej unijnej). W ten sposób każde państwo członkowskie osiągnie do 2019 r. minimalny poziom płatności. Kwoty udostępniane tym państwom członkowskim, które otrzymują kwoty powyżej średniej, zostaną proporcjonalnie skorygowane.
Ujednolicenie zewnętrzne: Te państwa członkowskie, które nadal utrzymują system oparty na historycznych danych dotyczących produkcji muszą pójść w kierunku bardziej zbliżonych poziomów podstawowych płatności za każdy hektar. Państwa te mają do wyboru różne opcje: mogą przyjąć podejście krajowe lub podejście regionalne (w oparciu o kryteria administracyjne lub agronomiczne); mogą zapewnić osiągnięcie poziomu regionalnego/krajowego do 2019 r., lub zagwarantować, by te gospodarstwa rolne, które otrzymują mniej niż 90 proc. średniej regionalnej/krajowej, uzyskały stopniowe zwiększenie (o jedną trzecią różnicy między ich obecnym poziomem płatności a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej krajowej/regionalnej), zapewniając przy tym dodatkową gwarancję, że do 2019 r. każda płatność wyniesie co najmniej 60 proc. średniej krajowej/regionalnej (chyba że państwo członkowskie postanowi ograniczyć zmniejszenie wartości uprawnień). Kwoty dostępne dla rolników otrzymujących więcej niż średnia regionalna/krajowa zostaną proporcjonalnie skorygowane, przy czym państwa członkowskie będą mieć możliwość ograniczenia „strat” do 30 proc.
Państwa członkowskie mają również prawo przyznać redystrybucyjne płatności za pierwsze hektary, czyli mogą spożytkować do 30 proc. puli krajowej na płatności dla rolników za ich pierwsze 30 hektarów (lub za obszar odpowiadający średniemu gospodarstwu w danym państwie członkowskim, jeżeli jest większy niż 30 hektarów). Uzyskany zostanie w ten sposób znaczący efekt redystrybucyjny.
Zmniejszenie płatności dla dużych gospodarstw: Uzgodniono, że nastąpi obowiązkowe obniżenie płatności dla pojedynczych gospodarstw w przypadku gdy przekraczają one 150 000 EUR („degresja”). W praktyce oznacza to, że wysokość wsparcia, jakie może otrzymać pojedyncze gospodarstwo rolne jako płatność podstawową, będzie niższa o co najmniej 5 proc. w przypadku kwot przekraczających 150 000 EUR. Aby uwzględnić kwestię zatrudnienia, przed dokonaniem obliczenia możliwe będzie odjęcie kosztów wynagrodzeń. Obniżki tej nie trzeba stosować w tych państwach członkowskich, które stosują „płatności redystrybucyjne”, w ramach których co najmniej 5 proc. krajowej puli środków jest zatrzymywane do ponownego rozdysponowania na pierwsze hektary wszystkich gospodarstw rolnych. Fundusze „zaoszczędzone” dzięki zastosowaniu tego mechanizmu pozostaną w danym państwie członkowskim/regionie i zostaną przeniesione do puli przeznaczonej na rozwój obszarów wiejskich do wykorzystania jako środki niewymagające współfinansowania. Państwa członkowskie mają również możliwość zastosowania górnego limitu płatności dla pojedynczego rolnika na poziomie 300 000 EUR, również po uwzględnieniu kosztów wynagrodzeń.
Młodzi rolnicy: Aby zachęcić do zmiany pokoleniowej, płatność podstawowa dla młodych rolników (w wieku poniżej 40 lat) rozpoczynających działalność powinna być uzupełniona dodatkową płatnością dostępną przez okres wynoszący maksymalnie pięć lat od rozpoczęcia przez nich działalności. Ma być na to przeznaczone do 2 proc. środków przyznanych danemu państwu i będzie to obowiązkowe dla wszystkich państw członkowskich. Działanie to jest dodatkowe w stosunku do innych środków dostępnych dla młodych rolników w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich.
System wsparcia dla drobnych producentów rolnych: Każde państwo członkowskie może zdecydować, że każdy rolnik występujący z wnioskiem o przyznanie wsparcia może zdecydować o swoim udziale w systemie wsparcia dla drobnych producentów rolnych, w ramach którego może otrzymać płatność roczną ustalaną przez państwa członkowskie zwykle w kwocie od 500 do 1 250 euro, bez względu na wielkość gospodarstwa. Państwa członkowskie mogą wybrać różne metody obliczania płatności rocznych, w tym opcję, w ramach której rolnicy otrzymywaliby po prostu kwotę, którą otrzymywaliby normalnie. Będzie to stanowić znaczne uproszczenie dla zainteresowanych rolników oraz dla administracji krajowych. Uczestnicy systemu nie będą poddawani kontrolom w zakresie wzajemnej zgodności i nie będą podlegać sankcjom, a także zostaną zwolnieni z obowiązku zazieleniania. (Ocena skutków pokazuje, że około jedna trzecia gospodarstw ubiegających się o finansowanie w ramach WPR to gospodarstwa o powierzchni 3 ha lub mniejszej. Odpowiada to jednak tylko 3 proc. całkowitego obszaru rolniczego w UE-27). Łączne koszty systemu dla drobnych producentów rolnych nie mogą przekroczyć 10 proc. środków przeznaczonych dla poszczególnych państw, chyba że państwo członkowskie zdecyduje się zadbać o to, by drobni producenci otrzymali należne środki niezależnie od systemu. W ramach rozwoju obszarów wiejskich udostępnione zostanie również finansowanie na potrzeby doradztwa w zakresie rozwoju gospodarczego dla drobnych producentów rolnych oraz przewidziane dotacje na restrukturyzację w regionach, w których istnieje dużo niewielkich gospodarstw.
Dobrowolna pomoc związana z wielkością produkcji: Aby utrzymać obecny poziom produkcji w sektorach lub regionach, w których określone rodzaje gospodarstw lub sektory doświadczają trudności lub są ważne ze względów gospodarczych, społecznych lub środowiskowych, państwa członkowskie będą miały możliwość udostępnienia ograniczonych kwot płatności powiązanych z wielkością produkcji, tzn. płatności związanych z określonymi produktami. Możliwość ta będzie ograniczona do 8 proc. środków krajowych, lub do 13 proc., jeśli obecny poziom takiego wsparcia wynosi ponad 5 proc. Komisja może zgodzić się na wyższe stawki w sytuacjach, kiedy będzie to uzasadnione. Dodatkowo istnieje możliwość udostępnienia 2 proc. pomocy związanej z wielkością produkcji na rośliny wysokobiałkowe.
Obszary z ograniczeniami naturalnymi/obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania Obszary z ograniczeniami naturalnymi/obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania państwa członkowskie (lub regiony) mogą przyznać dodatkową płatność dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi (określonymi zgodnie z przepisami dotyczącymi rozwoju obszarów wiejskich) w wysokości do 5 proc. środków krajowych. Jest to nieobowiązkowe i nie ma wpływu na możliwości przewidziane w odniesieniu do obszarów z ograniczeniami naturalnymi/obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania w ramach rozwoju obszarów wiejskich.
Zazielenianie: Oprócz systemu płatności podstawowej/systemu jednolitej płatności obszarowej każde gospodarstwo otrzyma dopłatę do hektara, zadeklarowanego do celów płatności podstawowej, za stosowanie określonych praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska. Państwa członkowskie wykorzystają na te dopłaty 30 proc. środków krajowych. Jest to obowiązkowe, a brak respektowania wymogów dotyczących zazieleniania spowoduje obniżenie płatności i nałożenie kar przekraczających wysokość płatności z tego tytułu. W latach 1 i 2 kara związana z zazielenianiem nie może przekroczyć 0 proc., w roku 3 – 20 proc., a w roku 4 maksymalna kara będzie wynosić 25 proc. Płatność za zazielenianie będzie przyznawana tylko w odniesieniu do tych obszarów, które spełniają warunki (tzn. kwalifikują się do SPP lub SAPS, są zgodne z wymogami dotyczącymi zazieleniania).
Obszary, na których prowadzona jest produkcja ekologiczna, która przynosi uznane korzyści dla środowiska, uznaje się ze spełniające warunki otrzymania dopłaty za zazielenianie, bez konieczności spełnienia dodatkowych wymogów.
Trzy podstawowe przewidziane środki to:
Równoważność zazieleniania: Aby zapobiec karaniu tych, którzy już teraz podejmują kwestie związane z ochroną środowiska i zrównoważenia środowiskowego, porozumienie przewiduje system „równoważności zazieleniania”, w ramach którego uznaje się, że już stosowane praktyki korzystne dla środowiska zastępują te podstawowe wymogi. Przykładowo, systemy rolno-środowiskowe mogą obejmować praktyki uznawane za równorzędne. Nowe rozporządzenie zawiera wykaz takich równorzędnych praktyk. Aby zapobiec podwójnemu finansowaniu takich środków (i systemów rolno-środowiskowych ogółem), płatności w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich muszą uwzględniać podstawowe wymogi w zakresie zazieleniania (zob. poniżej punkt poświęcony rozwojowi obszarów wiejskich).
Dyscyplina finansowa: Nie naruszając odrębnej decyzji w sprawie roku budżetowego 2014, uzgodniono, że przyszłe, podejmowane w ramach dyscypliny finansowej, redukcje w rocznych płatnościach bezpośrednich (np. w sytuacji gdy szacowane płatności są wyższe niż dostępny budżet na pierwszy filar) powinny obowiązywać od progu 2 000 euro. Innymi słowy, obniżka NIE powinna dotyczyć pierwszych 2 000 euro płatności bezpośrednich, do których rolnik jest uprawniony. W razie konieczności umożliwi to również zasilanie rezerwy kryzysowej (zob. rozporządzenie horyzontalne).
Przenoszenie środków między filarami: Kraje członkowskie będą mogły przenieść maksymalnie 15 proc. środków krajowych przeznaczonych na płatności bezpośrednie (pierwszy filar) do własnej puli środków przeznaczonej na rozwój obszarów wiejskich. Kwoty te nie będą wymagały współfinansowania. Państwa członkowskie będą mogły przenieść maksymalnie 15 proc. własnych środków krajowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich do swoich środków krajowych przeznaczonych na płatności bezpośrednie, lub maksymalnie 25 proc. w przypadku tych krajów członkowskich, które obecnie otrzymują mniej niż 90 proc. średniej unijnej na płatności bezpośrednie.
Rolnicy czynni zawodowo: Aby zlikwidować luki prawne, które umożliwiły pewnej liczbie przedsiębiorstw występowanie o płatności bezpośrednie, choć działalność rolnicza nie była podstawowym przedmiotem ich działalności, reforma zaostrza przepisy dotyczące rolników aktywnych zawodowo. Wprowadzono nowy negatywny wykaz rodzajów działalności gospodarczej, które powinny być wykluczone z płatności bezpośrednich (obejmujący porty lotnicze, przewozy kolejowe, sieci wodociągowe, usługi dotyczące nieruchomości, stałe tereny sportowe i rekreacyjne), i który będzie obowiązkowy dla państw członkowskich, chyba że dane podmioty wykażą, że faktycznie prowadzą działalność rolniczą. Państwa członkowskie będą mogły rozszerzyć ten wykaz o dodatkowe rodzaje działalności.
Kwalifikujące się hektary – przepisy przewidują ustanowienie roku 2015 jako nowego roku referencyjnego na potrzeby określania powierzchni gruntów, jednak w celu zapobieżenia spekulacji ustanowione zostanie powiązanie z beneficjentami systemu płatności bezpośrednich w 2013 r. Państwa członkowskie, które mogą doświadczyć znacznego zwiększenia deklarowanych kwalifikujących się obszarów, będą mogły ograniczyć liczbę uprawnień do płatności, które mają być przyznane w 2015 r.
2. Mechanizmy zarządzania rynkiem
Kwoty mleczne mają wygasnąć w 2015 r., a reforma przewiduje dodatkowo wygaśnięcie systemu kwot na cukier do dnia 30 września 2017 r., potwierdzając tym samym zalecenie sformułowane w trakcie reformy sektora cukru z 2005 r. dotyczące zakończenia systemu kwotowego, przy równoczesnym zapewnieniu dodatkowego czasu dla sektora na dostosowanie. Zagwarantuje to unijnym producentom większą konkurencyjność, zarówno na rynkach krajowych jak i światowym (ponieważ wywóz z UE ograniczają przepisy Światowej Organizacji Handlu w formie kwot). Zapewni to również sektorowi perspektywy długoterminowego rozwoju. Znaczna podaż produktów w racjonalnych cenach na krajowych rynkach UE będzie korzystna również dla pośredników i konsumentów cukru. Aby podnieść bezpieczeństwo utrzymane zostaną standardowe postanowienia umów między cukrowniami i plantatorami. W okresie po zniesieniu kwot biały cukier będzie w dalszym ciągu stanowił podstawę otrzymania dopłat do prywatnego przechowywania. Większość krajów rozwijających się będzie w dalszym ciągu korzystać z nieograniczonego bezcłowego dostępu do rynku UE.
Jeżeli chodzi o wytwarzanie win, porozumienie respektuje decyzję podjętą w ramach reformy z 2006 r. o wygaśnięciu systemu uprawnień do uprawy winorośli z końcem 2015 r., przy wprowadzeniu systemu zezwoleń na nowe uprawy poczynając od 2016 r. – co zaleciła grupa wysokiego szczebla ds. wina w grudniu ubiegłego roku, przy czym wzrost ma być ograniczony do 1 proc. rocznie.
Inne zmiany we wspólnej organizacji rynków produktów rolnych mają zorientować unijne rolnictwo w większym stopniu na rynek, biorąc pod uwagę intensywniejszą konkurencję na rynkach światowych, zapewniając równocześnie rolnikom margines bezpieczeństwa w kontekście zewnętrznych czynników ryzyka (wraz z płatnościami bezpośrednimi oraz opcjami w zakresie zarządzania ryzykiem w ramach rozwoju obszarów wiejskich). Istniejące systemy interwencji publicznej oraz dopłat do prywatnego przechowywania zostaną udoskonalone w taki sposób, aby były bardziej reaktywne i skuteczne, np. poprzez techniczne dostosowania w odniesieniu do wołowiny i produktów mlecznych. W odniesieniu do produktów mlecznych zmiany – takie jak przedłużenie okresu skupu o 1 miesiąc, automatyczne procedury przetargowe dla masła oraz odtłuszczonego mleka w proszku powyżej limitów, zwiększenie limitu dla masła do 50 000 ton oraz możliwość prywatnego przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku i niektórych serów objętych chronionym oznaczeniem geograficznym lub chronioną nazwą pochodzenia – zostają wprowadzone razem z „pakietem mlecznym” z 2012 r., który włączono do rozporządzenia, i wzmacniają pozycję rolników.
Ponadto w odniesieniu do wszystkich sektorów wprowadza się nowe klauzule ochronne, by umożliwić Komisji podejmowanie środków nadzwyczajnych w reakcji na ogólne zakłócenia na rynku, takich jak środki zastosowane w okresie od maja do lipca 2011 r. w celu zwalczenia kryzysu związanego z zakażeniami bakterią E. coli. Środki te będą finansowane z rezerwy kryzysowej zasilanej z oszczędności uzyskanych dzięki corocznym redukcjom płatności bezpośrednich. Środki niewykorzystane na zaradzenie kryzysom zostaną zwrócone rolnikom w kolejnym roku. W przypadku wystąpienia poważnych zakłóceń na rynku Komisja może także upoważnić organizacje producentów lub organizacje międzybranżowe, z poszanowaniem określonych gwarancji, do zbiorowego podejmowania określonych środków tymczasowych (np. wycofanie z obrotu lub przechowywanie przez prywatne podmioty), w celu ustabilizowania danego sektora.
Programy „Owoce w szkole” i „Mleko w szkole” mają zostać rozszerzone, a roczny budżet na dopłaty do spożycia owoców został zwiększony z 90 do 150 mln euro rocznie.
W celu poprawy pozycji negocjacyjnej rolników w ramach łańcucha żywnościowego Komisja dąży do lepszej organizacji sektorów, wprowadzając pewne ograniczone odstępstwa od unijnego prawa konkurencji. Przepisy dotyczące uznawania organizacji producentów i organizacji międzybranżowych obejmują obecnie wszystkie sektory. Ustanawianie organizacji producentów jest teraz możliwe w ramach finansowania rozwoju obszarów wiejskich (zob. poniżej). Przewiduje się ponadto możliwość zbiorowego negocjowania przez rolników umów kontraktacji na dostawy oliwy z oliwek, wołowiny, zbóż i innych roślin uprawnych z zastrzeżeniem określonych warunków i gwarancji. Komisja zapewni wytyczne dotyczące ewentualnych wątpliwości związanych z prawem konkurencji. Producenci szynek objętych chronionym oznaczeniem geograficznym lub chronioną nazwą pochodzenia mogą, na pewnych warunkach, regulować dostawy produktu na rynek.
W imię uproszczenia i orientacji rynkowej zniesiono szereg mniejszych lub niewykorzystywanych programów (pomoc na stosowanie mleka w proszku w paszy dla zwierząt i kazeinie, wsparcie powiązane z produkcją jedwabników).
3. Rozwój obszarów wiejskich
Polityka rozwoju obszarów wiejskich będzie nadal oparta na obecnej, udanej pierwotnej koncepcji: państwa członkowskie czy regiony będą nadal opracowywać swoje własne wieloletnie programy na podstawie zestawu środków dostępnych na szczeblu UE – reagując na potrzeby swoich własnych obszarów wiejskich. Programy te będą współfinansowane ze środków krajowych, a kwoty i stawki współfinansowania będą ustanowione w ramach wieloletnich ram finansowych. Nowe przepisy dotyczące drugiego filara zapewnią podejście bardziej elastyczne niż obecne. Środki nie będą już zaliczane na poziomie UE do „osi”, z przyporządkowaniem minimalnej kwoty wydatków na każdą oś. Zamiast tego to państwa członkowskie/regiony będą decydować, jakie środki zastosować (i jak), aby osiągnąć cele ustanowione na bazie sześciu szeroko zakrojonych „priorytetów” oraz swoich bardziej szczegółowych „obszarach koncentracji” (podpriorytety), na podstawie solidnej analizy. Sześć priorytetów obejmie: wspieranie przekazywania wiedzy i innowację; zwiększenie konkurencyjności wszystkich rodzajów rolnictwa oraz zrównoważoną gospodarkę leśna; promowanie organizacji łańcucha żywnościowego, w tym przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu oraz zarządzanie ryzykiem; odtwarzanie, ochronę i wzmacnianie ekosystemów; promowanie efektywnego gospodarowania zasobami i przejścia na gospodarkę niskoemisyjną; oraz zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Od państw członkowskich oczekuje się zasadniczo wydatkowania co najmniej 30 proc. środków przeznaczanych na rozwój obszarów wiejskich i pochodzących z budżetu UE na niektóre środki związane z gospodarką gruntami i przeciwdziałaniem zmianie klimatu, oraz co najmniej 5 proc. na działania w ramach podejścia LEADER. [Wspomniane 30 proc. obejmuje następujące środki: inwestycje w środki trwałe (tylko w przypadku inwestycji związanych z ochroną środowiska i przeciwdziałaniem zmianie klimatu); wszystkie środki związane z leśnictwem; płatności rolno-środowiskowe i płatności na rzecz klimatu; rolnictwo ekologiczne; płatności związane z programem Natura 2000 (z wyłączeniem płatności związanych z ramową dyrektywą wodną); oraz płatności na rzecz obszarów z ograniczeniami naturalnymi i innymi określonymi ograniczeniami.]
Polityka rozwoju obszarów wiejskich prowadzona będzie także w ścisłej koordynacji z innymi strategiami za pośrednictwem unijnych wspólnych ram strategicznych oraz umów o partnerstwie zawieranych na poziomie krajowym, obejmujących wszelkie rodzaje wsparcia z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFRROW, EFRR, Fundusz Spójności, EFS i EFMR w danym państwie członkowskim).
Środki krajowe: Środki na rozwój obszarów wiejskich przyznane poszczególnym państwom członkowskim są uwzględnione w rozporządzeniu podstawowym, ale z możliwością dostosowania tych kwot za pomocą aktu delegowanego, jeśli będzie to konieczne ze względów technicznych lub przewidziane na podstawie oficjalnego aktu prawnego.
Stawki współfinansowania: Maksymalny poziom dofinansowania ze strony UE wyniesie 85 proc. w regionach słabiej rozwiniętych, w regionach najbardziej oddalonych oraz na mniejszych wyspach Morza Egejskiego, 75 proc. w regionach w okresie przejściowym, 63 proc. w innych regionach w okresie przejściowym oraz 53 proc. w pozostałych regionach w przypadku większości płatności, przy czym poziom ten może być wyższy w przypadku środków wspierających przekazywanie wiedzy, współpracę, ustanawianie grup producentów oraz dotacji na podejmowanie działalności przez młodych rolników, jak również na projekty LEADER oraz wydatki związane ze środowiskiem oraz zmianą klimatu w ramach różnego rodzaju środków.
W nowym okresie kraje członkowskie/regiony będą też miały możliwość opracowania tematycznych podprogramów, by zwrócić szczególną uwagę na takie kwestie jak młodzi rolnicy, niewielkie gospodarstwa rolne, obszary górskie, kobiety na obszarach wiejskich, łagodzenie skutków zmiany klimatu/dostosowanie się do nich, różnorodność biologiczna oraz krótkie łańcuchy dostaw. W niektórych przypadkach dostępne będą wyższe poziomy wsparcia, w ramach niektórych podprogramów.
Uproszczony zestaw środków zostanie oparty na mocnych stronach środków dostępnych w obecnym okresie. Obejmować on będzie, między innymi:
4. Rozporządzenie horyzontalne
Kontrole: Wymogi w zakresie kontroli zostaną obniżone w regionach, w których poprzednie kontrole dały dobre wyniki, tj. wykazały, że odpowiednio stosuje się przepisy. Kontrole trzeba będzie jednak wzmocnić w regionach, w których stwierdzono problemy.
Usługi doradcze w zakresie rolnictwa: Wykaz kwestii, w zakresie których kraje członkowskie będą zobowiązane oferować rolnikom usługi doradcze została rozszerzona, tak by obejmował, poza powiązanymi wymogami, bezpośrednie płatności na zazielenianie, warunki gospodarowania gruntami kwalifikującymi się do płatności bezpośrednich, ramową dyrektywę wodną i dyrektywę w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów, jak również określone środki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich.
Zasada wzajemnej zgodności: Wszystkie płatności bezpośrednie, niektóre płatności z tytułu rozwoju obszarów wiejskich oraz niektóre płatności dla sektora wina będą nadal zależały od spełnienia szeregu wymogów związanych ze środowiskiem, zmianami klimatu, odpowiednim gospodarowaniem gruntami, normami zdrowotnymi dotyczącymi ludzi, zwierząt i roślin oraz dobrostanu zwierząt. Wykaz został uproszczony, z wykluczeniem tych reguł, które nakładały na rolników wymogi niejasne lub niemożliwe do kontrolowania. Porozumienie potwierdza również, że do zasady wzajemnej zgodności włączone zostaną przepisy ramowej dyrektywy wodnej oraz dyrektywy dotyczącej zrównoważonego stosowania pestycydów, po wykazaniu, że dyrektywy te zostały odpowiednio wdrożone we wszystkich państwach członkowskich, zaś obowiązki wobec rolników zostały jasno określone.
Rezerwa kryzysowa: Co roku tworzona będzie rezerwa kryzysowa wynosząca 400 mln euro (w cenach z 2011 r.) dzięki zastosowaniu dyscypliny finansowej. Jeżeli kwota nie zostanie wykorzystana w przypadku kryzysu, zostanie ona wypłacona rolnikom w formie płatności bezpośrednich w kolejnym roku.
Przejrzystość: państwa członkowskie będą zobowiązane do zapewnienia pełnej przejrzystości w odniesieniu do wszystkich beneficjentów, z wyjątkiem tych gospodarstw, które w danym państwie członkowskim kwalifikują się do programu dla drobnych producentów rolnych. W odniesieniu do tych gospodarstw dane będą przedstawiane bez nazwisk i adresów. Rozwiązanie to pozostaje w pełnej zgodności z orzeczeniem Trybunału z października 2010 r., stwierdzającym, że obowiązujące przepisy naruszają przepisy dotyczące ochrony prywatności osób fizycznych.
Monitorowanie i ocena WPR: przed końcem 2018 r. – a później co cztery lata – Komisja będzie przedstawiać sprawozdanie na temat wyników WPR w odniesieniu do jej głównych celów: opłacalnej produkcji żywności, zrównoważonej gospodarki zasobami naturalnymi oraz zrównoważonego rozwoju terytorialnego.
5. Dalsze elementy
Dostosowanie: Jeśli chodzi o dalsze wdrażanie, kilka kwestii związanych zwłaszcza z rozporządzeniem o wspólnej organizacji rynków produktów rolnych uznano za kwestie podlegające wymogowi zatwierdzenia na mocy art. 43 ust. 3; pozostałe uznano za podlegające wymogowi zatwierdzenia na mocy art. 43 ust. 2.
Przepisy przejściowe: Wszystkie nowe rozporządzenia mają wejść w życie od dnia 1 stycznia 2014 r. – Komisja może obecnie rozpocząć prace nad przepisami wykonawczymi do tych rozporządzeń Rady. Biorąc jednak pod uwagę konieczne przygotowania, już teraz jest jasne, że agencje płatnicze krajów członkowskich nie będą miały dostatecznej ilości czasu na odpowiednie przygotowania administracyjne i w zakresie kontroli, by nowy system płatności bezpośrednich zaczął obowiązywać od początku przyszłego roku (gdy formularze zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli zostaną przesłane rolnikom). W związku z tym Komisja przedstawiła osobny projekt przewidujący, że 2014 będzie rokiem przejściowym, jeśli chodzi o płatności bezpośrednie. Innymi słowy, nowe elementy, takie jak płatności za zazielenianie i dotacje dla młodych rolników, będą wprowadzone w życie dopiero od 2015 r. Na tej samej zasadzie państwa członkowskie zachęcane są do opracowywania swoich wieloletnich programów rozwoju obszarów wiejskich, które powinny zostać zatwierdzone na początku przyszłego roku. Jednakże w przypadku niektórych elementów, takich jak płatności rolno-środowiskowe, powinny obowiązywać przepisy przejściowe, by funkcjonowanie tych rodzajów programów pozostało niezakłócone.
1. Płatności bezpośrednie
W dążeniu do bardziej sprawiedliwego podziału pomocy system płatności bezpośrednich WPR zostanie oparty na innych niż dotychczasowe założeniach, które przewidują przyznawanie pomocy na poszczególne państwa członkowskie i rolników na bazie historycznych danych. Oznacza to wyraźne i faktyczne przekształcenie płatności, nie tylko pomiędzy państwami członkowskimi, lecz również w obrębie państw członkowskich. Ponadto wprowadzenie płatności na zazielenianie – 30 proc. środków dostępnych dla danego państwa powiązane jest z realizacją określonych praktyk w zakresie zrównoważonego rolnictwa – oznacza, że znaczna część dotacji będzie w przyszłości nagradzać rolników za prowadzenie działalności korzystnej dla środowiska i będącej w interesie publicznym. Wszystkie płatności uzależnione będą od spełnienia szeregu wymogów środowiskowych i innych (zob. „zasada wzajemnej zgodności” w pkt 4 poniżej dotyczącym rozporządzenia horyzontalnego).
System płatności podstawowej (SPP): Państwa członkowskie przeznaczą maksymalnie do 70 proc. środków przyznanych im na płatności bezpośrednie na nowy system płatności podstawowych – po odjęciu wszelkich kwot przyznanych na dodatkowe dopłaty (dopłaty dla młodych rolników i kwoty przeznaczone na inne cele, takie jak dopłaty do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, redystrybucyjne płatności) oraz płatności związanych z wielkością produkcji. W przypadku państw UE-12 data wygaśnięcia systemu zryczałtowanej jednolitej płatności obszarowej (SAPS) zostanie przesunięta na 2020 r.
Ujednolicenie zewnętrzne: Środki krajowe przeznaczone na płatności bezpośrednie dla każdego państwa członkowskiego zostaną stopniowo dostosowane, aby nie było dużej różnicy między państwami członkowskimi jeśli chodzi o średnią płatność na hektar. Oznacza to, że w krajach, w których średnie płatności wynoszą obecnie mniej niż 90 proc. średniej unijnej płatności (w euro na hektar), będą one stopniowo zwiększane (o jedną trzecią różnicy między ich obecnym poziomem płatności a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej unijnej). W ten sposób każde państwo członkowskie osiągnie do 2019 r. minimalny poziom płatności. Kwoty udostępniane tym państwom członkowskim, które otrzymują kwoty powyżej średniej, zostaną proporcjonalnie skorygowane.
Ujednolicenie zewnętrzne: Te państwa członkowskie, które nadal utrzymują system oparty na historycznych danych dotyczących produkcji muszą pójść w kierunku bardziej zbliżonych poziomów podstawowych płatności za każdy hektar. Państwa te mają do wyboru różne opcje: mogą przyjąć podejście krajowe lub podejście regionalne (w oparciu o kryteria administracyjne lub agronomiczne); mogą zapewnić osiągnięcie poziomu regionalnego/krajowego do 2019 r., lub zagwarantować, by te gospodarstwa rolne, które otrzymują mniej niż 90 proc. średniej regionalnej/krajowej, uzyskały stopniowe zwiększenie (o jedną trzecią różnicy między ich obecnym poziomem płatności a poziomem odpowiadającym 90 proc. średniej krajowej/regionalnej), zapewniając przy tym dodatkową gwarancję, że do 2019 r. każda płatność wyniesie co najmniej 60 proc. średniej krajowej/regionalnej (chyba że państwo członkowskie postanowi ograniczyć zmniejszenie wartości uprawnień). Kwoty dostępne dla rolników otrzymujących więcej niż średnia regionalna/krajowa zostaną proporcjonalnie skorygowane, przy czym państwa członkowskie będą mieć możliwość ograniczenia „strat” do 30 proc.
Państwa członkowskie mają również prawo przyznać redystrybucyjne płatności za pierwsze hektary, czyli mogą spożytkować do 30 proc. puli krajowej na płatności dla rolników za ich pierwsze 30 hektarów (lub za obszar odpowiadający średniemu gospodarstwu w danym państwie członkowskim, jeżeli jest większy niż 30 hektarów). Uzyskany zostanie w ten sposób znaczący efekt redystrybucyjny.
Zmniejszenie płatności dla dużych gospodarstw: Uzgodniono, że nastąpi obowiązkowe obniżenie płatności dla pojedynczych gospodarstw w przypadku gdy przekraczają one 150 000 EUR („degresja”). W praktyce oznacza to, że wysokość wsparcia, jakie może otrzymać pojedyncze gospodarstwo rolne jako płatność podstawową, będzie niższa o co najmniej 5 proc. w przypadku kwot przekraczających 150 000 EUR. Aby uwzględnić kwestię zatrudnienia, przed dokonaniem obliczenia możliwe będzie odjęcie kosztów wynagrodzeń. Obniżki tej nie trzeba stosować w tych państwach członkowskich, które stosują „płatności redystrybucyjne”, w ramach których co najmniej 5 proc. krajowej puli środków jest zatrzymywane do ponownego rozdysponowania na pierwsze hektary wszystkich gospodarstw rolnych. Fundusze „zaoszczędzone” dzięki zastosowaniu tego mechanizmu pozostaną w danym państwie członkowskim/regionie i zostaną przeniesione do puli przeznaczonej na rozwój obszarów wiejskich do wykorzystania jako środki niewymagające współfinansowania. Państwa członkowskie mają również możliwość zastosowania górnego limitu płatności dla pojedynczego rolnika na poziomie 300 000 EUR, również po uwzględnieniu kosztów wynagrodzeń.
Młodzi rolnicy: Aby zachęcić do zmiany pokoleniowej, płatność podstawowa dla młodych rolników (w wieku poniżej 40 lat) rozpoczynających działalność powinna być uzupełniona dodatkową płatnością dostępną przez okres wynoszący maksymalnie pięć lat od rozpoczęcia przez nich działalności. Ma być na to przeznaczone do 2 proc. środków przyznanych danemu państwu i będzie to obowiązkowe dla wszystkich państw członkowskich. Działanie to jest dodatkowe w stosunku do innych środków dostępnych dla młodych rolników w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich.
System wsparcia dla drobnych producentów rolnych: Każde państwo członkowskie może zdecydować, że każdy rolnik występujący z wnioskiem o przyznanie wsparcia może zdecydować o swoim udziale w systemie wsparcia dla drobnych producentów rolnych, w ramach którego może otrzymać płatność roczną ustalaną przez państwa członkowskie zwykle w kwocie od 500 do 1 250 euro, bez względu na wielkość gospodarstwa. Państwa członkowskie mogą wybrać różne metody obliczania płatności rocznych, w tym opcję, w ramach której rolnicy otrzymywaliby po prostu kwotę, którą otrzymywaliby normalnie. Będzie to stanowić znaczne uproszczenie dla zainteresowanych rolników oraz dla administracji krajowych. Uczestnicy systemu nie będą poddawani kontrolom w zakresie wzajemnej zgodności i nie będą podlegać sankcjom, a także zostaną zwolnieni z obowiązku zazieleniania. (Ocena skutków pokazuje, że około jedna trzecia gospodarstw ubiegających się o finansowanie w ramach WPR to gospodarstwa o powierzchni 3 ha lub mniejszej. Odpowiada to jednak tylko 3 proc. całkowitego obszaru rolniczego w UE-27). Łączne koszty systemu dla drobnych producentów rolnych nie mogą przekroczyć 10 proc. środków przeznaczonych dla poszczególnych państw, chyba że państwo członkowskie zdecyduje się zadbać o to, by drobni producenci otrzymali należne środki niezależnie od systemu. W ramach rozwoju obszarów wiejskich udostępnione zostanie również finansowanie na potrzeby doradztwa w zakresie rozwoju gospodarczego dla drobnych producentów rolnych oraz przewidziane dotacje na restrukturyzację w regionach, w których istnieje dużo niewielkich gospodarstw.
Dobrowolna pomoc związana z wielkością produkcji: Aby utrzymać obecny poziom produkcji w sektorach lub regionach, w których określone rodzaje gospodarstw lub sektory doświadczają trudności lub są ważne ze względów gospodarczych, społecznych lub środowiskowych, państwa członkowskie będą miały możliwość udostępnienia ograniczonych kwot płatności powiązanych z wielkością produkcji, tzn. płatności związanych z określonymi produktami. Możliwość ta będzie ograniczona do 8 proc. środków krajowych, lub do 13 proc., jeśli obecny poziom takiego wsparcia wynosi ponad 5 proc. Komisja może zgodzić się na wyższe stawki w sytuacjach, kiedy będzie to uzasadnione. Dodatkowo istnieje możliwość udostępnienia 2 proc. pomocy związanej z wielkością produkcji na rośliny wysokobiałkowe.
Obszary z ograniczeniami naturalnymi/obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania Obszary z ograniczeniami naturalnymi/obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania państwa członkowskie (lub regiony) mogą przyznać dodatkową płatność dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi (określonymi zgodnie z przepisami dotyczącymi rozwoju obszarów wiejskich) w wysokości do 5 proc. środków krajowych. Jest to nieobowiązkowe i nie ma wpływu na możliwości przewidziane w odniesieniu do obszarów z ograniczeniami naturalnymi/obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania w ramach rozwoju obszarów wiejskich.
Zazielenianie: Oprócz systemu płatności podstawowej/systemu jednolitej płatności obszarowej każde gospodarstwo otrzyma dopłatę do hektara, zadeklarowanego do celów płatności podstawowej, za stosowanie określonych praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska. Państwa członkowskie wykorzystają na te dopłaty 30 proc. środków krajowych. Jest to obowiązkowe, a brak respektowania wymogów dotyczących zazieleniania spowoduje obniżenie płatności i nałożenie kar przekraczających wysokość płatności z tego tytułu. W latach 1 i 2 kara związana z zazielenianiem nie może przekroczyć 0 proc., w roku 3 – 20 proc., a w roku 4 maksymalna kara będzie wynosić 25 proc. Płatność za zazielenianie będzie przyznawana tylko w odniesieniu do tych obszarów, które spełniają warunki (tzn. kwalifikują się do SPP lub SAPS, są zgodne z wymogami dotyczącymi zazieleniania).
Obszary, na których prowadzona jest produkcja ekologiczna, która przynosi uznane korzyści dla środowiska, uznaje się ze spełniające warunki otrzymania dopłaty za zazielenianie, bez konieczności spełnienia dodatkowych wymogów.
Trzy podstawowe przewidziane środki to:
- utrzymywanie trwałych użytków zielonych; oraz
- dywersyfikacja upraw (rolnik musi prowadzić co najmniej dwie różne uprawy, jeśli obszar użytków rolnych przekracza 10 ha i co najmniej 3 uprawy, jeśli przekracza 30 ha. Główna uprawa może zajmować maksymalnie 75 proc. użytków rolnych, a dwie główne uprawy maksymalnie 95 proc. użytków rolnych);
- utrzymywanie obszaru proekologicznego zajmującego co najmniej 5 proc. użytków rolnych w przypadku większości gospodarstw większych niż 15 hektarów, tj. miedz, żywopłotów, drzew, gruntów ugorowanych, elementów krajobrazu, biotopów, stref buforowych i powierzchni zalesionej. Odsetek ten może wzrosnąć do 7 proc. po przedstawieniu przez Komisję w 2017 r. sprawozdania i wniosku legislacyjnego.
Równoważność zazieleniania: Aby zapobiec karaniu tych, którzy już teraz podejmują kwestie związane z ochroną środowiska i zrównoważenia środowiskowego, porozumienie przewiduje system „równoważności zazieleniania”, w ramach którego uznaje się, że już stosowane praktyki korzystne dla środowiska zastępują te podstawowe wymogi. Przykładowo, systemy rolno-środowiskowe mogą obejmować praktyki uznawane za równorzędne. Nowe rozporządzenie zawiera wykaz takich równorzędnych praktyk. Aby zapobiec podwójnemu finansowaniu takich środków (i systemów rolno-środowiskowych ogółem), płatności w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich muszą uwzględniać podstawowe wymogi w zakresie zazieleniania (zob. poniżej punkt poświęcony rozwojowi obszarów wiejskich).
Dyscyplina finansowa: Nie naruszając odrębnej decyzji w sprawie roku budżetowego 2014, uzgodniono, że przyszłe, podejmowane w ramach dyscypliny finansowej, redukcje w rocznych płatnościach bezpośrednich (np. w sytuacji gdy szacowane płatności są wyższe niż dostępny budżet na pierwszy filar) powinny obowiązywać od progu 2 000 euro. Innymi słowy, obniżka NIE powinna dotyczyć pierwszych 2 000 euro płatności bezpośrednich, do których rolnik jest uprawniony. W razie konieczności umożliwi to również zasilanie rezerwy kryzysowej (zob. rozporządzenie horyzontalne).
Przenoszenie środków między filarami: Kraje członkowskie będą mogły przenieść maksymalnie 15 proc. środków krajowych przeznaczonych na płatności bezpośrednie (pierwszy filar) do własnej puli środków przeznaczonej na rozwój obszarów wiejskich. Kwoty te nie będą wymagały współfinansowania. Państwa członkowskie będą mogły przenieść maksymalnie 15 proc. własnych środków krajowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich do swoich środków krajowych przeznaczonych na płatności bezpośrednie, lub maksymalnie 25 proc. w przypadku tych krajów członkowskich, które obecnie otrzymują mniej niż 90 proc. średniej unijnej na płatności bezpośrednie.
Rolnicy czynni zawodowo: Aby zlikwidować luki prawne, które umożliwiły pewnej liczbie przedsiębiorstw występowanie o płatności bezpośrednie, choć działalność rolnicza nie była podstawowym przedmiotem ich działalności, reforma zaostrza przepisy dotyczące rolników aktywnych zawodowo. Wprowadzono nowy negatywny wykaz rodzajów działalności gospodarczej, które powinny być wykluczone z płatności bezpośrednich (obejmujący porty lotnicze, przewozy kolejowe, sieci wodociągowe, usługi dotyczące nieruchomości, stałe tereny sportowe i rekreacyjne), i który będzie obowiązkowy dla państw członkowskich, chyba że dane podmioty wykażą, że faktycznie prowadzą działalność rolniczą. Państwa członkowskie będą mogły rozszerzyć ten wykaz o dodatkowe rodzaje działalności.
Kwalifikujące się hektary – przepisy przewidują ustanowienie roku 2015 jako nowego roku referencyjnego na potrzeby określania powierzchni gruntów, jednak w celu zapobieżenia spekulacji ustanowione zostanie powiązanie z beneficjentami systemu płatności bezpośrednich w 2013 r. Państwa członkowskie, które mogą doświadczyć znacznego zwiększenia deklarowanych kwalifikujących się obszarów, będą mogły ograniczyć liczbę uprawnień do płatności, które mają być przyznane w 2015 r.
2. Mechanizmy zarządzania rynkiem
Kwoty mleczne mają wygasnąć w 2015 r., a reforma przewiduje dodatkowo wygaśnięcie systemu kwot na cukier do dnia 30 września 2017 r., potwierdzając tym samym zalecenie sformułowane w trakcie reformy sektora cukru z 2005 r. dotyczące zakończenia systemu kwotowego, przy równoczesnym zapewnieniu dodatkowego czasu dla sektora na dostosowanie. Zagwarantuje to unijnym producentom większą konkurencyjność, zarówno na rynkach krajowych jak i światowym (ponieważ wywóz z UE ograniczają przepisy Światowej Organizacji Handlu w formie kwot). Zapewni to również sektorowi perspektywy długoterminowego rozwoju. Znaczna podaż produktów w racjonalnych cenach na krajowych rynkach UE będzie korzystna również dla pośredników i konsumentów cukru. Aby podnieść bezpieczeństwo utrzymane zostaną standardowe postanowienia umów między cukrowniami i plantatorami. W okresie po zniesieniu kwot biały cukier będzie w dalszym ciągu stanowił podstawę otrzymania dopłat do prywatnego przechowywania. Większość krajów rozwijających się będzie w dalszym ciągu korzystać z nieograniczonego bezcłowego dostępu do rynku UE.
Jeżeli chodzi o wytwarzanie win, porozumienie respektuje decyzję podjętą w ramach reformy z 2006 r. o wygaśnięciu systemu uprawnień do uprawy winorośli z końcem 2015 r., przy wprowadzeniu systemu zezwoleń na nowe uprawy poczynając od 2016 r. – co zaleciła grupa wysokiego szczebla ds. wina w grudniu ubiegłego roku, przy czym wzrost ma być ograniczony do 1 proc. rocznie.
Inne zmiany we wspólnej organizacji rynków produktów rolnych mają zorientować unijne rolnictwo w większym stopniu na rynek, biorąc pod uwagę intensywniejszą konkurencję na rynkach światowych, zapewniając równocześnie rolnikom margines bezpieczeństwa w kontekście zewnętrznych czynników ryzyka (wraz z płatnościami bezpośrednimi oraz opcjami w zakresie zarządzania ryzykiem w ramach rozwoju obszarów wiejskich). Istniejące systemy interwencji publicznej oraz dopłat do prywatnego przechowywania zostaną udoskonalone w taki sposób, aby były bardziej reaktywne i skuteczne, np. poprzez techniczne dostosowania w odniesieniu do wołowiny i produktów mlecznych. W odniesieniu do produktów mlecznych zmiany – takie jak przedłużenie okresu skupu o 1 miesiąc, automatyczne procedury przetargowe dla masła oraz odtłuszczonego mleka w proszku powyżej limitów, zwiększenie limitu dla masła do 50 000 ton oraz możliwość prywatnego przechowywania odtłuszczonego mleka w proszku i niektórych serów objętych chronionym oznaczeniem geograficznym lub chronioną nazwą pochodzenia – zostają wprowadzone razem z „pakietem mlecznym” z 2012 r., który włączono do rozporządzenia, i wzmacniają pozycję rolników.
Ponadto w odniesieniu do wszystkich sektorów wprowadza się nowe klauzule ochronne, by umożliwić Komisji podejmowanie środków nadzwyczajnych w reakcji na ogólne zakłócenia na rynku, takich jak środki zastosowane w okresie od maja do lipca 2011 r. w celu zwalczenia kryzysu związanego z zakażeniami bakterią E. coli. Środki te będą finansowane z rezerwy kryzysowej zasilanej z oszczędności uzyskanych dzięki corocznym redukcjom płatności bezpośrednich. Środki niewykorzystane na zaradzenie kryzysom zostaną zwrócone rolnikom w kolejnym roku. W przypadku wystąpienia poważnych zakłóceń na rynku Komisja może także upoważnić organizacje producentów lub organizacje międzybranżowe, z poszanowaniem określonych gwarancji, do zbiorowego podejmowania określonych środków tymczasowych (np. wycofanie z obrotu lub przechowywanie przez prywatne podmioty), w celu ustabilizowania danego sektora.
Programy „Owoce w szkole” i „Mleko w szkole” mają zostać rozszerzone, a roczny budżet na dopłaty do spożycia owoców został zwiększony z 90 do 150 mln euro rocznie.
W celu poprawy pozycji negocjacyjnej rolników w ramach łańcucha żywnościowego Komisja dąży do lepszej organizacji sektorów, wprowadzając pewne ograniczone odstępstwa od unijnego prawa konkurencji. Przepisy dotyczące uznawania organizacji producentów i organizacji międzybranżowych obejmują obecnie wszystkie sektory. Ustanawianie organizacji producentów jest teraz możliwe w ramach finansowania rozwoju obszarów wiejskich (zob. poniżej). Przewiduje się ponadto możliwość zbiorowego negocjowania przez rolników umów kontraktacji na dostawy oliwy z oliwek, wołowiny, zbóż i innych roślin uprawnych z zastrzeżeniem określonych warunków i gwarancji. Komisja zapewni wytyczne dotyczące ewentualnych wątpliwości związanych z prawem konkurencji. Producenci szynek objętych chronionym oznaczeniem geograficznym lub chronioną nazwą pochodzenia mogą, na pewnych warunkach, regulować dostawy produktu na rynek.
W imię uproszczenia i orientacji rynkowej zniesiono szereg mniejszych lub niewykorzystywanych programów (pomoc na stosowanie mleka w proszku w paszy dla zwierząt i kazeinie, wsparcie powiązane z produkcją jedwabników).
3. Rozwój obszarów wiejskich
Polityka rozwoju obszarów wiejskich będzie nadal oparta na obecnej, udanej pierwotnej koncepcji: państwa członkowskie czy regiony będą nadal opracowywać swoje własne wieloletnie programy na podstawie zestawu środków dostępnych na szczeblu UE – reagując na potrzeby swoich własnych obszarów wiejskich. Programy te będą współfinansowane ze środków krajowych, a kwoty i stawki współfinansowania będą ustanowione w ramach wieloletnich ram finansowych. Nowe przepisy dotyczące drugiego filara zapewnią podejście bardziej elastyczne niż obecne. Środki nie będą już zaliczane na poziomie UE do „osi”, z przyporządkowaniem minimalnej kwoty wydatków na każdą oś. Zamiast tego to państwa członkowskie/regiony będą decydować, jakie środki zastosować (i jak), aby osiągnąć cele ustanowione na bazie sześciu szeroko zakrojonych „priorytetów” oraz swoich bardziej szczegółowych „obszarach koncentracji” (podpriorytety), na podstawie solidnej analizy. Sześć priorytetów obejmie: wspieranie przekazywania wiedzy i innowację; zwiększenie konkurencyjności wszystkich rodzajów rolnictwa oraz zrównoważoną gospodarkę leśna; promowanie organizacji łańcucha żywnościowego, w tym przetwarzanie i wprowadzanie do obrotu oraz zarządzanie ryzykiem; odtwarzanie, ochronę i wzmacnianie ekosystemów; promowanie efektywnego gospodarowania zasobami i przejścia na gospodarkę niskoemisyjną; oraz zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Od państw członkowskich oczekuje się zasadniczo wydatkowania co najmniej 30 proc. środków przeznaczanych na rozwój obszarów wiejskich i pochodzących z budżetu UE na niektóre środki związane z gospodarką gruntami i przeciwdziałaniem zmianie klimatu, oraz co najmniej 5 proc. na działania w ramach podejścia LEADER. [Wspomniane 30 proc. obejmuje następujące środki: inwestycje w środki trwałe (tylko w przypadku inwestycji związanych z ochroną środowiska i przeciwdziałaniem zmianie klimatu); wszystkie środki związane z leśnictwem; płatności rolno-środowiskowe i płatności na rzecz klimatu; rolnictwo ekologiczne; płatności związane z programem Natura 2000 (z wyłączeniem płatności związanych z ramową dyrektywą wodną); oraz płatności na rzecz obszarów z ograniczeniami naturalnymi i innymi określonymi ograniczeniami.]
Polityka rozwoju obszarów wiejskich prowadzona będzie także w ścisłej koordynacji z innymi strategiami za pośrednictwem unijnych wspólnych ram strategicznych oraz umów o partnerstwie zawieranych na poziomie krajowym, obejmujących wszelkie rodzaje wsparcia z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFRROW, EFRR, Fundusz Spójności, EFS i EFMR w danym państwie członkowskim).
Środki krajowe: Środki na rozwój obszarów wiejskich przyznane poszczególnym państwom członkowskim są uwzględnione w rozporządzeniu podstawowym, ale z możliwością dostosowania tych kwot za pomocą aktu delegowanego, jeśli będzie to konieczne ze względów technicznych lub przewidziane na podstawie oficjalnego aktu prawnego.
Stawki współfinansowania: Maksymalny poziom dofinansowania ze strony UE wyniesie 85 proc. w regionach słabiej rozwiniętych, w regionach najbardziej oddalonych oraz na mniejszych wyspach Morza Egejskiego, 75 proc. w regionach w okresie przejściowym, 63 proc. w innych regionach w okresie przejściowym oraz 53 proc. w pozostałych regionach w przypadku większości płatności, przy czym poziom ten może być wyższy w przypadku środków wspierających przekazywanie wiedzy, współpracę, ustanawianie grup producentów oraz dotacji na podejmowanie działalności przez młodych rolników, jak również na projekty LEADER oraz wydatki związane ze środowiskiem oraz zmianą klimatu w ramach różnego rodzaju środków.
W nowym okresie kraje członkowskie/regiony będą też miały możliwość opracowania tematycznych podprogramów, by zwrócić szczególną uwagę na takie kwestie jak młodzi rolnicy, niewielkie gospodarstwa rolne, obszary górskie, kobiety na obszarach wiejskich, łagodzenie skutków zmiany klimatu/dostosowanie się do nich, różnorodność biologiczna oraz krótkie łańcuchy dostaw. W niektórych przypadkach dostępne będą wyższe poziomy wsparcia, w ramach niektórych podprogramów.
Uproszczony zestaw środków zostanie oparty na mocnych stronach środków dostępnych w obecnym okresie. Obejmować on będzie, między innymi:
- Innowacje: ten kluczowy element (a w szczególności planowane europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa) będzie wspierany przy pomocy różnych środków w ramach rozwoju obszarów wiejskich takich jak: „przekazywanie wiedzy”, „współpraca” i „inwestycje w środki trwałe”. Partnerstwo będzie sprzyjać efektywnemu gospodarowaniu zasobami, wydajności oraz małej emisyjności, a także gospodarce rolnej i leśnej korzystnej dla klimatu/odpornej na jego zmianę. Powinno to zostać osiągnięte, między innymi, poprzez zacieśnienie współpracy między sektorem rolnictwa i badań naukowych w celu przyspieszenia procesu transferu technologii na rzecz rolników;
- Wiedza – rolnictwo oparte na wiedzy: wzmocnione środki na rzecz usług doradztwa rolnego, związane również z łagodzeniem skutków zmiany klimatu i dostosowywaniem się do nich, z wyzwaniami w zakresie ochrony środowiska, z rozwojem gospodarczym, a także kształceniem;
- Restrukturyzacja gospodarstw rolnych/inwestycje/modernizacja: dotacje są nadal dostępne – czasem przy wyższym poziomie wsparcia, jeśli połączone są z projektami europejskiego partnerstwa innowacyjnego lub wspólnymi inicjatywami;
- Młodzi rolnicy – łączone środki mogą obejmować dotacje na rozpoczynanie działalności (do 70 tys. euro), ogólne inwestycje w środki trwałe, kształcenie i usługi doradcze;
- Drobni producenci rolni: wsparcie na rozpoczynanie działalności gospodarczej o maksymalnej wysokości 15 tys. euro na małe gospodarstwo rolne;
- Zestaw narzędzi zarządzania ryzykiem: fundusze ubezpieczeniowe i wspólnego inwestowania – w odniesieniu do upraw i zjawisk pogodowych, chorób zwierząt (obecnie dostępne na podstawie art. 68 w pierwszym filarze) – poszerzone w celu objęcia możliwości stabilizacji dochodu (co umożliwiałoby wypłacenie maksymalnie 70 proc. strat z funduszu wspólnego inwestowania w przypadku spadku dochodu o 30 proc.);
- Grupy/organizacje producenckie: wsparcie z tytułu ustanawiania grup/organizacji na podstawie planu operacyjnego, ograniczające się do podmiotów określonych jako MŚP;
- Płatności rolno-środowiskowe, płatności na rzecz klimatu: wspólne umowy, powiązanie z odpowiednimi szkoleniami/działaniami informacyjnymi, większa elastyczność przy przedłużaniu wstępnych umów;
- Rolnictwo ekologiczne: nowy odrębny środek na rzecz większej widoczności;
- Leśnictwo: zwiększone/uproszczone wsparcie w formie dotacji i rocznych płatności;
- Obszary górskie: w przypadku obszarów górskich i terenów rolniczych położonych powyżej szerokości geograficznej 62º N kwoty wsparcia mogą wynosić maksymalnie 450 euro na hektar (dotychczas 250 euro na hektar);
- Obszary z ograniczeniami naturalnymi i innymi określonymi ograniczeniami: określenie na nowo obszarów z ograniczeniami naturalnymi na podstawie ośmiu kryteriów biofizycznych, które zaczną obowiązywać najpóźniej od 2018 r. Państwa członkowskie zachowują elastyczność w zakresie wyznaczenia maksymalnie 10 proc. powierzchni rolnej jako obszary z określonymi ograniczeniami w celu ochrony lub poprawy środowiska;
- Współpraca: poszerzony zakres możliwości wspierania współpracy w dziedzinie technologii, środowiska i handlu (np. realizacja projektów pilotażowych, wspólne programy ochrony środowiska, rozwój krótkich łańcuchów dostaw, rozwój rynków lokalnych);
- Działalność pozarolnicza: dotacje na rozpoczęcie działalności oraz rozwój mikro- i małych przedsiębiorstw;
- Usługi podstawowe i odnowa wsi: inwestycje w infrastrukturę szerokopasmową i energię ze źródeł odnawialnych mogą być realizowane na większą skalę, a przenoszenie działalności/zmiana przeznaczenia budynków są obecnie objęte pomocą;
- LEADER: większy nacisk na pogłębianie świadomości oraz inne działania przygotowawcze w zakresie strategii; wspieranie elastyczności w zakresie łączenia z innymi funduszami na poziomie lokalnym, tj. współpraca na linii miasto-wieś. Uwaga: LEADER będzie obecnie wykorzystywany w ramach wspólnego podejścia do społecznościowego rozwoju przez następujące europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne: EFRR, EFS, EFMR i EFRROW.
4. Rozporządzenie horyzontalne
Kontrole: Wymogi w zakresie kontroli zostaną obniżone w regionach, w których poprzednie kontrole dały dobre wyniki, tj. wykazały, że odpowiednio stosuje się przepisy. Kontrole trzeba będzie jednak wzmocnić w regionach, w których stwierdzono problemy.
Usługi doradcze w zakresie rolnictwa: Wykaz kwestii, w zakresie których kraje członkowskie będą zobowiązane oferować rolnikom usługi doradcze została rozszerzona, tak by obejmował, poza powiązanymi wymogami, bezpośrednie płatności na zazielenianie, warunki gospodarowania gruntami kwalifikującymi się do płatności bezpośrednich, ramową dyrektywę wodną i dyrektywę w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów, jak również określone środki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich.
Zasada wzajemnej zgodności: Wszystkie płatności bezpośrednie, niektóre płatności z tytułu rozwoju obszarów wiejskich oraz niektóre płatności dla sektora wina będą nadal zależały od spełnienia szeregu wymogów związanych ze środowiskiem, zmianami klimatu, odpowiednim gospodarowaniem gruntami, normami zdrowotnymi dotyczącymi ludzi, zwierząt i roślin oraz dobrostanu zwierząt. Wykaz został uproszczony, z wykluczeniem tych reguł, które nakładały na rolników wymogi niejasne lub niemożliwe do kontrolowania. Porozumienie potwierdza również, że do zasady wzajemnej zgodności włączone zostaną przepisy ramowej dyrektywy wodnej oraz dyrektywy dotyczącej zrównoważonego stosowania pestycydów, po wykazaniu, że dyrektywy te zostały odpowiednio wdrożone we wszystkich państwach członkowskich, zaś obowiązki wobec rolników zostały jasno określone.
Rezerwa kryzysowa: Co roku tworzona będzie rezerwa kryzysowa wynosząca 400 mln euro (w cenach z 2011 r.) dzięki zastosowaniu dyscypliny finansowej. Jeżeli kwota nie zostanie wykorzystana w przypadku kryzysu, zostanie ona wypłacona rolnikom w formie płatności bezpośrednich w kolejnym roku.
Przejrzystość: państwa członkowskie będą zobowiązane do zapewnienia pełnej przejrzystości w odniesieniu do wszystkich beneficjentów, z wyjątkiem tych gospodarstw, które w danym państwie członkowskim kwalifikują się do programu dla drobnych producentów rolnych. W odniesieniu do tych gospodarstw dane będą przedstawiane bez nazwisk i adresów. Rozwiązanie to pozostaje w pełnej zgodności z orzeczeniem Trybunału z października 2010 r., stwierdzającym, że obowiązujące przepisy naruszają przepisy dotyczące ochrony prywatności osób fizycznych.
Monitorowanie i ocena WPR: przed końcem 2018 r. – a później co cztery lata – Komisja będzie przedstawiać sprawozdanie na temat wyników WPR w odniesieniu do jej głównych celów: opłacalnej produkcji żywności, zrównoważonej gospodarki zasobami naturalnymi oraz zrównoważonego rozwoju terytorialnego.
5. Dalsze elementy
Dostosowanie: Jeśli chodzi o dalsze wdrażanie, kilka kwestii związanych zwłaszcza z rozporządzeniem o wspólnej organizacji rynków produktów rolnych uznano za kwestie podlegające wymogowi zatwierdzenia na mocy art. 43 ust. 3; pozostałe uznano za podlegające wymogowi zatwierdzenia na mocy art. 43 ust. 2.
Przepisy przejściowe: Wszystkie nowe rozporządzenia mają wejść w życie od dnia 1 stycznia 2014 r. – Komisja może obecnie rozpocząć prace nad przepisami wykonawczymi do tych rozporządzeń Rady. Biorąc jednak pod uwagę konieczne przygotowania, już teraz jest jasne, że agencje płatnicze krajów członkowskich nie będą miały dostatecznej ilości czasu na odpowiednie przygotowania administracyjne i w zakresie kontroli, by nowy system płatności bezpośrednich zaczął obowiązywać od początku przyszłego roku (gdy formularze zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli zostaną przesłane rolnikom). W związku z tym Komisja przedstawiła osobny projekt przewidujący, że 2014 będzie rokiem przejściowym, jeśli chodzi o płatności bezpośrednie. Innymi słowy, nowe elementy, takie jak płatności za zazielenianie i dotacje dla młodych rolników, będą wprowadzone w życie dopiero od 2015 r. Na tej samej zasadzie państwa członkowskie zachęcane są do opracowywania swoich wieloletnich programów rozwoju obszarów wiejskich, które powinny zostać zatwierdzone na początku przyszłego roku. Jednakże w przypadku niektórych elementów, takich jak płatności rolno-środowiskowe, powinny obowiązywać przepisy przejściowe, by funkcjonowanie tych rodzajów programów pozostało niezakłócone.
Źródło: KE
