W związku ze zgłoszeniem przez samorząd rolniczy uwag do projektu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wartości klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb resort rolnictwa w dniu 25 kwietnia 2016 r. przekazał informacje, że zgodnie z definicją określoną w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2015 r. poz. 577 z późn. zm.) suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 1 kwietnia do dnia 30 września, spadku klimatycznego bilansu wodnego poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb. Ponadto zgodnie z upoważnieniem zawartym w ww. ustawie, minister właściwy do spraw rolnictwa zobowiązany jest do określenia, w drodze rozporządzenia, wartości klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb, z podziałem na województwa, mając na uwadze warunki agrometeorologiczne i glebowe w poszczególnych województwach.
W związku z powyższym nowe wartości klimatycznego bilansu wodnego dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb określone w ww. projekcie rozporządzenia mają na celu dostosowanie aktualnie obowiązujących wartości do rzeczywistych poziomów jakie obecnie występują.
Jednocześnie zauważono, że system monitoringu suszy rolniczej określa wystąpienie suszy za pomocą klimatycznego bilansu wodnego stanowiącego różnicę pomiędzy opadem atmosferycznym a ewapotranspiracją potencjalną. Dane dotyczące opadu atmosferycznego, są pozyskiwane ze stacji meteorologicznych Instytutu Meteorologii Gospodarki Wodnej - Państwowego Instytutu Badawczego, Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych oraz Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowego Instytutu Badawczego. Obecnie opady atmosferyczne dla całego kraju są wyznaczane za pomocą specjalistycznego programu komputerowego na podstawie którego dokonuje się interpolacji danych pozyskiwanych z 354 stacji i posterunków meteorologicznych.
Wartość ewapotranspiracji potencjalnej służącej do obliczenia klimatycznego bilansu wodnego określana jest na podstawie następujących elementów meteorologicznych:
- temperatury powietrza
- wilgotności powietrza,
- usłonecznienia,
- prędkości wiatru.
Obecnie ewapotranspiracja potencjalna obliczana jest dla całego kraju na podstawie danych pozyskiwanych z 97 stacji meteorologicznych.
Działania IUNG-PIB ukierunkowane są na systematyczne zwiększanie liczby stacji meteorologicznych, które są podstawą do określenia zasięgu suszy i starania Instytutu prowadzone są w tym kierunku od wielu lat. Starania te najlepiej odzwierciedlają dane przedstawione w tabeli. W 2007 roku, tj. w pierwszym roku prowadzenia SMSR dysponowano danymi meteorologicznymi pochodzącymi z 227 stacji. Obecnie wykorzystywane są dane pochodzące z 354 stacji, a zatem w ciągu ostatnich dziewięciu lat (2007-2015) baza danych meteorologicznych, na których oparty jest System, została wzbogacona o 127 stacji (o 56%). W ostatnich latach Instytut z pozyskanych środków, m.in. w ramach prowadzenia SMSR, zakupił 47 nowych stacji.
Zatem sytuacja pod względem liczby stacji i posterunków ulega w ostatnim czasie niewątpliwie radykalnej poprawie i wszystko wskazuje na to, że w najbliższej przyszłości sieć tych stacji będzie stale ulegała zwiększeniu i sytuacja pod względem zagęszczenia stacji będzie co raz lepsza, a więc tym samym polepszy się również dokładność wyników monitoringu suszy rolniczej.
Zwiększenie liczby stacji meteorologicznych w ciągu jednego roku a2 o 93 stacje, tj. o 26,27% było możliwe, gdyż IMiGW-PIB wprowadził do użytku sieć stacji pracujących w systemie telemetrycznym. Poczynione zostały przez IUNiG-PIB odpowiednie kroki w celu zwiększenia danych meteorologicznych pochodzących z nowych stacji IMGW-PIB. Dokonana została analiza rozmieszczenia nowych stacji oraz wybrano te miejscowości, z których dane będą pozyskiwane. Kierowano się zasadą, że wybór stacji z proponowanych lokalizacji był uzależniony od jej usytuowania. Wybierano miejscowości, które znajdują się na terenach o najniższym zagęszczeniu pod względem liczby stacji meteorologicznych. Dane meteorologiczne będą pochodziły z nowych stacji: synoptycznych, klimatycznych oraz opadowych.
Nie wykluczone jest również, że po stosownych uzgodnieniach liczba stacji z danymi w systemie monitoringu suszy rolniczej może jeszcze wzrosnąć, albowiem istnieje perspektywa pozyskania danych z kolejnych instytucji, które zakupiły stacje meteorologiczne i prawdopodobnie również użyczą swoich danych na rzecz systemu. Trwają również uzgodnienia dotyczące pozyskania danych meteorologicznych z ośrodków doradztwa rolniczego, które już zakupiły lub zakupią w najbliższej przyszłości stacje meteorologiczne i prawdopodobnie również użyczą danych na rzecz monitoringu suszy rolniczej.
Przedstawiając powyższe resort poinformował, że zakup oraz instalacja jednej profesjonalnej automatycznej stacji meteorologicznej to wydatek ok. 50 000 zł. Natomiast po zainstalowaniu stacji ponoszone są również wysokie koszty bieżącej ich eksploatacji.
Zgodnie z aktualnie obowiązującą ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich monitoring suszy prowadzony jest dla upraw w niej wskazanych. Zatem, nie jest możliwe uwzględnienie w przedmiotowym projekcie rozporządzenia wartości klimatycznego bilansu wodnego dla trwałych użytków zielonych. Ponadto poinformowano, że wilgotność gleb użytków zielonych zależy od dwu czynników, tj. klimatycznego bilansu wodnego oraz poziomu zwierciadła wody gruntowej. Poziomy wody gruntowej mogą być określane w oparciu o szczegółowe mapy dla kraju, które jak do tej pory nie zostały jeszcze opracowane.
Równocześnie poinformowano, że uprawa kukurydzy, buraka cukrowego i rzepaku na glebach suchych i piaszczystych nie jest wskazana (gleby I kategorii, bardzo lekkie, bardzo podatne na susze), grupa granulometryczna: piasek luźny, piasek luźny pylasty, piasek słabo gliniasty, piasek słabo gliniasty pylasty. Z tego względu dla tych gatunków roślin uprawianych na glebach I kategorii nie są podawane wartości krytyczne klimatycznego bilansu wodnego, mimo i zdarza się, że są one w uprawie na tych glebach. W latach, w których warunki wilgotnościowe gleb są dobre, plony ww. upraw są na dobrym poziomie, jednakże już przy małym deficycie wody plony tych upraw ulęgają gwałtownemu obniżeniu. Uprawa kukurydzy na glebach słabszych jest dopuszczalna, ale „pod warunkiem dobrego zaopatrzenia w wodę i składniki pokarmowe" [Metodyka Integrowanej produkcji kukurydzy. Zatwierdzona na podst. art. 5 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. nr 133, poz. 849 z późn. zm.) przez Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Warszawa, kwiecień 2009 rok, Integrowana Produkcja Urzędowo Kontrolowana; Integrowana produkcja kukurydzy. Oprac. zb. pod red. Z. Kaniuczka i S. Pruszyńskiego. IOR, Program Wieloletni 2006-2010, Poznań 2007] . A zatem z wymogami związanymi ze względami środowiskowymi, uprawy zlokalizowane na glebach bardzo lekkich nie są, rozpatrywane przez system monitoringu suszy rolniczej, mimo i uprawiane są na tych glebach. W związku z powyższym rolnicy uprawiający na tych glebach powyższe uprawy powinni liczyć się z ryzykiem uzyskania niskich plonów już przy niedużym niedoborze wody w glebie – przekazało MRiRW.
Niezależnie od powyższego poinformowano, że w celu dalszego usprawnienia systemu monitoringu suszy rolniczej w IUNiG-PIB prowadzone są prace nad wyznaczeniem klimatycznego bilansu wodnego dla okresu zimowego (grudzień-marzec) dla obszaru Polski w okresie 1970-2015.
