Polska jest znaczącym, bo trzecim w Europie producentem żywca wieprzowego, po Niemczech (26,3 mln szt.) i Hiszpanii (25,2 mln szt.). Pogłowie tych zwierząt w ostatnim pięcioleciu wahało się w granicach 17,0 – 18,5 mln szt.  Jest to jeden z największych rynków w krajowym rolnictwie stanowiący o poziomie dochodów znaczącej części gospodarstw rolnych. Występujące jednak charakterystyczne dla tego rynku wahania cykliczne tzw. „cykle świńskie” a także wahania sezonowe oraz koniunkturalne sprawiają, że produkcja ta wiąże się z dużym ryzykiem niekorzystnej zmiany ceny sprzedaży zwierząt a tym samym z niestabilnością dochodów gospodarstw rolnych. System obrotu żywcem wieprzowym w Polsce nie zmienił się od wielu dziesiątek lat i funkcjonuje w modelu, w którym stroną bezwzględnie dominującą jest podmiot skupujący. Strona podażowa tego rynku jest w bardzo małym stopniu zorganizowana i zintegrowana w grupach producenckich a pojedynczy producent sprzedający żywiec wieprzowy nie ma możliwości uczestniczenia w negocjacjach ceny sprzedaży swojego towaru.

Na bieżąco nie kontrolowane a jednocześnie nie zarządzane ryzyko cenowe w działalności gospodarczej, jaką jest produkcja trzody chlewnej i jej przetwórstwo, sieje ogromne spustoszenie w dochodach przedsiębiorstw i gospodarstw. W skutek braku działań ograniczających to zjawisko ze strony uczestników rynku, zmienność cenowa żywca wieprzowego  osiąga poziomy wyższe niż w innych krajach o rozwiniętej produkcji trzody chlewnej a to rodzi niezadowolenie i w skrajnych przypadkach protesty rolników.

Obecnie polski rynek żywca wieprzowego charakteryzuje zatem brak jasnych reguł  funkcjonowania. Brak jest również określonej w sposób rynkowy ceny równowagi surowca rzeźnego dla poszczególnych regionów kraju, która stanowiłaby podstawę negocjacji i określania cen transakcyjnych w obrocie tym surowcem w danym dniu w zakładach skupujących. W Polsce rynek ten wymaga zatem pilnych zmian prowadzących do stworzenia warunków umożliwiających zarówno odkrywanie ceny równowagi rynkowej dnia, jak również wykorzystywania rynkowych narzędzi zabezpieczania cen żywca w transakcjach      w przyszłych okresach. Podstawowym zadaniem w tej mierze jest skonsolidowanie rynku wokół tworzenia referencyjnej ceny równowagi rynkowej. Temu też celowi przyświeca zawarte pomiędzy Polskim Związkiem Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „Polsus”, Krajową Radą Izb Rolniczych oraz Spółką e-WGT S.A. - prowadzącą Internetową Giełdę Rolną a należącą do Warszawskiej Giełdy Towarowej S.A., porozumienie zmierzające do utworzenia specjalistycznej Internetowej Giełdy Żywca Wieprzowego (www.ewgt.com.pl). Patronat honorowy nad tą inicjatywą objął Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi  Pan Marek Sawicki.

Handel trzodą przez internet, choć w pierwszym odruchu może wydawać się dość futurystyczny, to jednak gdy uświadomimy sobie w jak wielu sferach naszego życia internet  już funkcjonuje z dużym powodzeniem np.: sklepy internetowe, czy też e-bankowość itd. -   okazuje się, że jest nie tylko realny, ale niezwykle wygodny i potrzebny. Rolnicy, którzy z racji przedmiotu i natury swej działalności są terytorialnie rozproszeni, dzięki  internetowi  uzyskują niespotykaną dotąd możliwość wspólnego działania a w tym  uczestnictwa w licytowaniu lub negocjacjach cen swoich towarów, w szczególności z zakładem mięsnym. 

Oferowana krajowemu rynkowi Giełda Żywca Wieprzowego funkcjonuje w ramach Internetowej Giełdy Rolnej e-WGT S.A. Celem jej działania jest koncentracja podaży i popytu surowca rzeźnego na platformie internetowej oraz zawieranie transakcji kupna/sprzedaży po cenach równowagi rynkowej.  Jej zadaniem jest również opracowywanie i publikowanie informacji o sytuacji na rynku trzody chlewnej i występujących trendach cenowych.

Giełda Żywca Wieprzowego udostępnia uczestnikom rynku dwojakiego rodzaju narzędzia, które można wykorzystać do składania ofert i zawierania transakcji.

Towarowa Tabela Ofert - jest  to system dostępny dla wszystkich uczestników rynku jednak ze względu na bezpieczeństwo zawieranych transakcji rejestrowani są tylko uczestnicy, którzy odbyli stosowne przeszkolenie w formie tradycyjnej lub też za pośrednictwem internetu albo telefonu oraz złożyli wymagane dokumenty. Tabela Ofert  umożliwia zarówno ogłoszenie oferty, negocjowanie warunków, jak również w dowolnie wybranym  czasie zawarcie transakcji.  Bezpieczeństwo płatności za towar zapewnia Izba Rozliczeniowa, za pośrednictwem której następuje rozliczenie transakcji. Zgodnie z regulaminem określona kwota zapłaty musi być wniesiona na konto Izby Rozliczeniowej WGT S.A. przed odbiorem towaru, po czym pieniądze przekazywane są do sprzedawcy po realizacji dostawy. System ten umożliwia również zablokowanie oferty na czas prowadzenia negocjacji, a po ich zakończeniu zawarcie transakcji może nastąpić w dogodnym dla stron transakcji momencie. 

System przetargowy (IGT) - stanowi negocjacyjną platformę transakcyjną dostępną dla wszystkich uczestników rynku towarowego, pod warunkiem zarejestrowania się i uzyskania stosownej licencji członkowskiej. Podstawową funkcją IGT jest koncentracja obrotu na wyspecyfikowanych rynkach towarowych a także odkrywanie ceny równowagi rynkowej danego towaru. Obrót towarowy w ramach systemu skoncentrowany jest na sesjach przetargowych organizowanych dla wyspecyfikowanych rynków.  Handel prowadzony jest w czasie rzeczywistym we wszystkie dni robocze od godz.10:00. W wyniku licytacji ceny pomiędzy wieloma uczestnikami przetargu,  sprzedającymi lub kupującymi towar, kształtowana jest cena równowagi rynkowej towarów rolnych , w tym również żywca wieprzowego. 

Uczestnictwo w sesjach przetargowych IGT, poprzez zawierane tam transakcje, umożliwia zarówno producentom jak i przetwórcom surowców rolnych aktywne wpływanie na poziom cen. Jest to  nowoczesne narzędzie  umożliwiające uczestnikom rynku licytację cen  a także zmianę ceny wywoławczej w trakcie sesji w taki sposób, by doprowadzić do zawarcia transakcji i ustalenia ceny równowagi rynkowej towaru w danym dniu.

Podobnie jak w przypadku Tabeli Ofert wszyscy uczestnicy obrotu są w pełni identyfikowalni, co stwarza bezpieczne warunki handlu a zabezpieczenie płatności wynikającej z transakcji następuje poprzez wykorzystanie Izby Rozliczeniowej WGT S.A., na której konto przed dostawą towaru kupujący wpłaca cenę kontraktu. Kwota ta jest przekazywana stronie sprzedającej dopiero po zaakceptowaniu dostawy przez stronę kupującą.

Przedmiotem obrotu na Giełdzie Żywca Wieprzowego będą sztuki zwierząt o standardowych parametrach jakościowych. Cena wynegocjowana w tabeli ofert  lub wylicytowana na sesji przetargowej stanowić będzie cenę referencyjną  wykorzystywaną do ostatecznego rozliczenia transakcji według systemu klasyfikacji poubojowej zwierząt EUROP w zakładach mięsnych.  Cena ta będzie zatem  powiększona lub pomniejszona o kwoty wynikające z różnicy w parametrach jakościowych według klasyfikacji poubojowej zwierząt dostarczonych do zakładu w stosunku do standardu giełdowego. Ze względów ekonomicznych i logistycznych zakłada się, że kontrakty będą realizowane w takiej liczbie sztuk, która uwzględnia ładowność samochodów transportowych.

Poprzez regularne  publikowanie notowań rynkowych cen z  sesji przetargowych oraz z transakcji zrealizowanych w tabeli ofert,  ceny te staną  się podstawą kalkulacji i negocjacji w wielu transakcjach na tym rynku dokonywanych poza giełdą. W długim natomiast okresie  tworzyć będą trend cenowy żywca wieprzowego, którego analizowanie  pozwoli producentom określać moment w cyklu świńskim, w którym należałoby ograniczać produkcję ze względu na odwracanie się trendu i spadek ceny a przez to perspektywę  pogarszającej się opłacalności produkcji. Zarządzanie tym powszechnym w produkcji trzody chlewnej zjawiskiem może znacząco złagodzić skutki drastycznych spadków cen.

Giełda Żywca Wieprzowego może stać się również ważnym narzędziem strategii działania Zakładów Mięsnych i  Ubojni. Poprzez oferowaną na e-WGT możliwość zakupów w ramach kontraktów z odroczonym terminem dostawy i płatności przedsiębiorstwa, będą mogły dokonywać zakupów na najbliższe tygodnie zabezpieczając sobie ciągłość produkcji.  

Zakupy na Internetowej Giełdzie Żywca Wieprzowego pozwolą też na oszczędności kosztów związanych z procedurą kontraktacji i skupu a w tym również pośredników skupowych. Umożliwi to również racjonalne planowanie logistyki odbioru zwierząt od rolników.

Generalnie należy uznać, że inicjatywa tworzenia Giełdy Żywca Wieprzowego jest bardzo ważnym krokiem w kierunku uporządkowania i unowocześnienia funkcjonowania rynku żywca wieprzowego w Polsce. Przyczyni się do wykreowania i upowszechniania trendów cenowych, jak i cen bieżących stanowiących rynkowy kompromis negocjacyjny producentów trzody chlewnej i podmiotów skupujących żywiec, co w konsekwencji wpływać  będzie na stabilizowanie rynku. Wreszcie regularne notowanie ceny równowagi rynkowej żywca wieprzowego na rynku gotówkowym tego towaru umożliwi w krótkiej perspektywie czasowej uruchomienie krajowego rynku terminowego żywca wieprzowego służącego do zabezpieczania cen w transakcjach w przyszłych okresach. Otworzy to drogę, zarówno dla producentów rolnych jak i przetwórców mięsa, do wykorzystania rynkowych narzędzi stabilizowania dochodów zarówno gospodarstw rolnych jak i przedsiębiorstw przetwórstwa mięsnego.   

Michał A. Jerzak

Artykuł opracowany na potrzeby wspierania działań promocyjnych Internetowej Giełdy Żywca Wieprzowego, zgodnie z podpisanym porozumieniem miedzy Krajową Radą Izb Rolniczych, PZHiPTCh „POLSUS” oraz e-WGT S.A.