W odpowiedzi na wniosek Zarządu KRIR przekazujący prośbę Podlaskiej Izby Rolniczej o niestosowanie sankcji wobec rolników oraz uznania działania siły wyższej w przypadku gdy z przyczyn niezależnych od nich nie spełnili wymogów utrzymania obszarów proekologicznych (EFA), programu rolnośrodowiskowego i rolnośrodowiskowoklimatycznego, resort rolnictwa przekazał informacje dotyczące poszczególnych działań.

OBSZARY PROEKOLOGICZNE (EFA)

Obowiązek utrzymania obszarów proekologicznych dotyczy rolników posiadających ponad 15 ha gruntów ornych, którzy zobowiązani są do przeznaczenia powierzchni odpowiadającej 5% powierzchni gruntów ornych na obszary proekologiczne.

W Polsce ustanowiono szeroką listę obszarów EFA, która obejmuje wiele różnych elementów krajobrazu, pasy gruntów kwalifikujących się wzdłuż obrzeży lasu, strefy buforowe/miedze śródpolne, jak również obszary produkcyjne takie jak: ugory, uprawy wiążące azot, międzyplony. Lista obszarów EFA została określona w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2015 r. w sprawie obszarów uznawanych za obszary proekologiczne oraz warunków wspólnej realizacji praktyki utrzymania tych obszarów (Dz. U. poz. 354 z późn. zm.).

Poniższe rozwiązania mogą być wykorzystane przez rolników w przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków atmosferycznych mających wpływ na realizację wymogów zazielenienia.

Siła wyższa

Jeżeli z powodu warunków agrometeorologicznych beneficjent nie jest w stanie spełnić kryteriów kwalifikowalności lub innych obowiązków w wyniku działania siły wyższej lub wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, zachowuje on prawo do wsparcia w odniesieniu do obszaru, który był kwalifikowalny w chwili wystąpienia siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 lutego 2015 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, organem właściwym w sprawie uznania wystąpienia siły wyższej jest kierownik biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, do którego, stosownie do art. 4 ust. 2 rozporządzenia delegowanego (UE) nr 640/2014 rolnicy zgłaszają na piśmie przypadki działania siły wyższej lub wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności wraz z odpowiednimi dowodami wymaganymi przez właściwy organ w ciągu piętnastu dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są w stanie dokonać tej czynności.

Zmiana we wniosku

Niezależnie od powyższego zauważono, że jeżeli z powodu warunków agrometeorologicznych niemożliwe jest wypełnienie obowiązku wynikającego z praktyki EFA, rolnik ma możliwość zmiany elementu proekologicznego zadeklarowanego we wniosku o płatność na inny obszar proekologiczny. Na przykład jeżeli z powodu ww. niekorzystnych warunków pogodowych niemożliwe jest dokonanie wysiewu międzyplonu ścierniskowego w terminie do dnia 20 sierpnia, rolnik ma możliwość jego zmiany np. na międzyplon ozimy, który należy wysiać od dnia 1 lipca do dnia 1 października i utrzymywać co najmniej do dnia 15 lutego. Rolnik może także dokonać zmiany gatunku roślin wysiewanych w mieszankach jako międzyplony lub zmiany działki, na której będzie utrzymywany międzyplon deklarowany jako EFA.

W przypadku skorzystania z tej możliwości należy pamiętać, że procent powierzchni zadeklarowanej jako EFA po zmianie nie może być wyższy niż we wniosku o przyznanie płatności (np. jeśli rolnik zadeklarował 5% powierzchni gruntów ornych jako EFA, zmiana jest możliwa do osiągnięcia 5%), a działki zadeklarowane przez rolnika muszą być w jego posiadaniu.

O zmianach, które mogą być dokonywane w zakresie wszystkich rodzajów EFA, należy poinformować kierownika biura powiatowego ARiMR właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę rolnika, aby dostosować wniosek o przyznanie płatności do nowej sytuacji. Zmiany te nie będą skutkować nałożeniem kar administracyjnych związanych z ich złożeniem po terminie lub niezrealizowaniem praktyki utrzymania obszarów proekologicznych. Przedmiotowe zmiany mogą zostać złożone w każdym momencie od dnia złożenia wniosku do dnia wydania decyzji, chyba że organ powiadomił wcześniej beneficjenta o zamiarze przeprowadzenia kontroli na miejscu lub o jakichkolwiek niezgodnościach we wniosku o przyznanie płatności.

Kompensacja EFA

Ponadto jeśli rolnik nie może wypełnić praktyki EFA za pomocą zadeklarowanego obszaru proekologicznego, a jednocześnie posiada w swoim gospodarstwie więcej obszarów EFA, niż wymagane 5%, rolnik ma możliwość, w przypadku kontroli na miejscu, wskazania innych elementów EFA w gospodarstwie (niezadeklarowanych we wniosku o płatność na 2017 r.), w celu skompensowania np. nieobsianej powierzchni międzyplonu.

Jednocześnie poinformowano, że resort rolnictwa zwrócił się z wnioskiem do Komisji Europejskiej o możliwość odstępstwa od wymogu w zakresie dywersyfikacji upraw w roku 2018 w związku z powodziami i deszczami nawalnymi, które wystąpiły na jesieni 2017 r.

PŁATNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWE I ROLNO-ŚRODOWISKOWO-KLIMATYCZNE

Płatności rolnośrodowiskowe PROW 2007-2013 i rolno-środowiskowo-klimatyczne PROW 2014-2020, rekompensują rolnikom poniesione koszty i utracone dochody związane z realizacją 5-letnich zobowiązań tj. realizacją określonego dla danego pakietu/wariantu zestawu wymogów, w celu osiągnięcia założonych celów środowiskowych.

Skutkiem niespełnienie przez rolnika wymogów w ramach zobowiązania jest, co do zasady, zastosowanie sankcji zgodnie z art. 35 rozporządzenia 640/2014[1].

Np. w ramach wariantu 2.1. Międzyplony Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego rolnik zobowiązany jest do corocznego wysiania, jako międzyplonu, mieszanki składającej się z minimum trzech gatunków roślin, w terminie do dnia 15 września. Nieprzestrzeganie terminu wysiewu międzyplonu skutkuje zmniejszeniem płatności rolno-środowiskowoklimatycznej, a wysokość tego zmniejszenia uzależniona jest od tego, jak bardzo termin 15 września został przekroczony. Ponadto, zastosowanie mają tzw. sankcje wsteczne, tj. zwrot odpowiedniej części płatności za lata zobowiązania poprzedzające rok, w którym wystąpiło takie uchybienie.

W kontekście przedmiotowego wniosku wskazano, że wystąpienie siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności może prowadzić do sytuacji, w której rolnik, nie ze swojej winy, nie może wywiązać się z realizacji podjętego zobowiązania rolnośrodowiskowego lub rolno-środowiskowo-klimatycznego. Zasady postępowania w takim przypadku zostały uregulowane w przepisach UE[2].

Z przepisów tych wynika, że jeśli rolnik nie jest w stanie wykonać wymogów podjętego zobowiązania rolnośrodowiskowego PROW 2007-2013 lub rolno-środowiskowoklimatycznego PROW 2014-2020 (np. wysiać międzyplonu w wymaganym terminie), z przyczyn od niego niezależnych tj. w związku z wystąpieniem siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności, to:

• płatność za dany rok jest przyznana w pomniejszonej wysokości rolnik nie otrzymuje płatności za te części zobowiązania (wymogi), których nie wykonał,
• nie są stosowane kary administracyjne tj. sankcje (w tym sankcje wsteczne — rolnik nie jest zobowiązany do zwrotu wcześniej otrzymanych płatności) w związku z niespełnieniem wymogów podjętego zobowiązania.

Warunkiem zastosowania powyższego podejścia jest zgłoszenie przypadku wystąpienia siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności przez beneficjenta lub upoważnioną przez niego osobę (na piśmie, wraz z odpowiednimi dowodami) właściwemu organowi w ciągu:

• 10 dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są w stanie dokonać tej czynności – w przypadku Programu rolnośrodowiskowego PROW 2007-2013;
• 15 dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są w stanie dokonać tej czynności – w przypadku Działania rolno-środowiskowoklimatycznego PROW 2014-2020.

Organem właściwym w powyżej sprawie jest kierownik biura powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Należy przy tym podkreślić, że każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności faktycznych i dowodów występujących w sprawie. W postępowaniu w sprawie przyznania płatności rolnośrodowiskowej/rolno-środowiskowo-klimatycznej, zgłoszone przez rolnika wystąpienie okoliczności nadzwyczajnych lub siły wyższej podlega ocenie pod kątem ich wpływu na spełnienie warunków i wymogów realizowanego zobowiązania.

W sytuacji uznania przez kierownika biura powiatowego wystąpienia w danym gospodarstwie siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności na rolnika nie są nakładane kary administracyjne tj. sankcje, nie jest on zobowiązany do zwrotu wcześniej otrzymanych płatności, ale też płatności za dany rok w odniesieniu do powierzchni objętej zdarzeniem przyznawane są w pomniejszonej wysokości (wycofanie części płatności) w związku z faktem, że wymogi w ramach zobowiązania nie zostały wypełnione.

W świetle powyższych przepisów i wyjaśnień wskazano, że nie jest możliwe, aby na podstawie danych np. o sytuacji pogodowej uznać, że w jakimś regionie wystąpiła siła wyższa lub nadzwyczajne okoliczności uniemożliwiające rolnikom spełnienie wymogów w ramach Programu rolnośrodowiskowego PROW 2007-2013 lub Działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego PROW 2014-2020. Dodatkowo warto zauważyć, że logicznym skutkiem takiego podejścia musiałoby być uznanie, że wszyscy rolnicy w tym regionie powinni mieć obniżone płatności w związku z niespełnieniem wymogów podjętych zobowiązań rolnośrodowiskowych lub rolno-środowiskowo-klimatycznych.

[1] Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 640/2014 z dnia 11 marca 2014 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli oraz warunków odmowy lub wycofania płatności oraz do kar administracyjnych mających zastosowanie do płatności bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich oraz zasady wzajemnej zgodności (Dz. Urz. UE L 181 z 20.06.2014, str. 48 oraz Dz. Urz. UE L 225 z 19.08.2016, str. 41)

[2] Dla PROW 2007-2013 (Program rolnośrodowiskowy) - rozporządzenie Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE L 368 z 23.12.2006, str. 15, z późn. zm.)

Dla PROW 2014-2020 (Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne) - rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 640/2014 z dnia 11 marca 2014 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli oraz warunków odmowy lub wycofania płatności oraz do kar administracyjnych mających zastosowanie do płatności bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich oraz zasady wzajemnej zgodności (Dz. Urz. UE L 181 z 20.06.2014, str. 48, z późn.zm.)