W dniu 24 listopada br., w siedzibie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi odbyło się spotkanie z Przedstawicielami Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. W spotkaniu udział wzięli, pracownicy MRiRW, członkowie Komitetu Monitorującego PROW 2007-2013 oraz przedstawiciel KRIR. Obecność Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w Polsce miała na celu określenie, czy wydatki ponoszone na działania rolno-środowiskowe są skuteczne w kontekście pozytywnego oddziaływania na środowisko. Kolejny aspekt wizyty miał charakter audytu wewnętrznego, przeprowadzonego w celu sprawdzenia rzetelności przekazywanych informacji, a także oceny systemu kontroli oraz dostępności do programów rolno-środowiskowych i oddziaływania przyjętych pakietów na wyznaczone cele środowiskowe.

Przedstawiciele Trybunału Obrachunkowego poprzez wskazanie słabych jak i mocnych stron zastosowanych w Polsce rozwiązań, oczekiwali przedstawienia konkretnych przykładów, które można w przyszłości rozpowszechnić na terenie Wspólnoty. Polska jest jednym z 8 krajów, wśród, których przeprowadzono podobne wizytacje - Hiszpania, Włochy, Niemcy, Szwecja, Węgry, Austria, Francja, ponadto w Polsce wytypowano do kontroli 12 zawartych umów, z czego kontrolą połączoną z wizytacją objęto 4 gospodarstwa. W wizytowanych gospodarstwach oceniano między innymi, dokumentację, monitoring i kontrolę oraz współpracę z doradcami rolno-środowiskowymi.

W trakcie spotkania prowadzono debatę w kontekście następujących pytań i  zagadnień :

1.   Czy w Polsce działania rolno-środowiskowe i zaproponowane pakiety są skuteczne.
2.   Czy są wdrażane w sposób przystępny oraz odpowiednio monitorowane.
3.  Czy w ramach przedstawionych pakietów rolno-środowiskowych poprawnie zostały zdefiniowane potrzeby i zagrożenia środowiskowe kraju i regionów.
4.   Na jakim poziomie znajduje się ocena weryfikowalności zastosowanych rozwiązań w odniesieniu do całego kraju jak i regionów.
5.   Czy dostępna pomoc i wsparcie jest wystarczające w szczególności w odniesieniu do małych gospodarstw.
6.   Czy prowadzone są badania dotyczące intensyfikacji produkcji rolnej, jeśli tak to w oparciu, o jakie mierniki i wskaźniki.

Podczas debaty dotyczącej zagrożeń rolno-środowiskowych uczestnicy spotkania wskazali na: - zmiany pejzażu wiejskiego wynikające z ciągłego zwiększania powierzchni użytkowej gospodarstw rolnych, złą sytuację ekonomiczną małych gospodarstw oraz napływ obcych inwazyjnych gatunków roślin i zwierząt. Ponadto, monokultury i brak zmianowania szczególnie widoczne w regionach gdzie przeważają gleby słabe, co doprowadza do wyjałowienia warstwy uprawnej. Wskazano również na złą sytuację finansową małych gospodarstw, które w istotny sposób wpływają na pejzaż terenów wiejskich, bioróżnorodność i proekologiczne znaczenie regionu, zdaniem samorządu rolniczego gospodarstwa te wymagają dodatkowego wsparcia.

W następnej części omówiono pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone. Przedstawiciele Trybunału Obrachunkowego wyrazili opinię, z której wynikało, iż w pakietach rolno-środowiskowych brakuje działań skierowanych do gospodarstw rolnych prowadzących zintensyfikowaną produkcję. W swoim stanowisku zaproponowali podział omawianego pakietu na dwa podpakiety skierowane do gospodarstw o ekstensywnym systemie uprawy oraz gospodarstw o intensywnej produkcji. Podpakiet skierowany do gospodarstw charakteryzujących się produkcją intensywną uwzględniałby koszty utraconych korzyści i w efekcie skutkował wyższymi dopłatami stanowiącymi zachętę do uczestnictwa w Pakiecie 1. Rolnictwo zrównoważone. Z taką propozycją nie zgodzili się przedstawiciele Komitetu Monitorującego stwierdzając, że zaproponowane rozwiązanie doprowadzi do sytuacji, w, której właściciele gospodarstw produkujących ekstensywnie będą dążyć do intensyfikacji produkcji w celu korzystania z wyższego dofinansowania, co staje się sprzeczne z założeniami programu.

W kolejnej części dyskusji omówiono system CMEF - Program Wspólnych Ram Monitorowania i Oceny. W opinii uczestników obowiązujące wskaźniki monitoringu w większym zakresie skupiają się na produkcie niż na skutkach wynikających z zastosowanych rozwiązań. W dyskusji dotyczącej intensyfikacji produkcji rolnej w kontekście jej monitoringu zadano pytanie, w oparciu o jakie wskaźniki powinno się określać poziom intensyfikacji produkcji. Zdaniem uczestników wyznacznikiem tej kwestii powinien być stopień zużycia i zastosowania nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin. Kolejne pytania dotyczyły poziomu dopłat w kontekście kalkulacji ich wartości w odniesieniu do zróżnicowania geograficznego. W tym przypadku przedstawiono brak kalkulacji tego typu podkreślając jednak znaczenie dodatkowego wsparcia dostępnego w ramach Natura 2000 i ONW.

Przedstawiciele Europejskiego Trybunału Obrachunkowego wskazali na zastosowanie w pakietach 1.3.4.5 tej samej metody obliczania wysokości udzielanego wsparcia, co w ich ocenie przy zastosowaniu tych samych parametrów dla tak różnych działań i stawianych przed nimi efektów oddziaływania jest błędne. W odpowiedzi, przedstawiciel KRIR wyjaśnił zasadę kalkulacji, która opiera się na schemacie wyliczenia odpowiadającego za stałą wartość obliczeń takich jak, ( utrata dochodu, kalkulacja kosztów zastosowania), co stanowi bazę wyjściową mającą na celu określenie poziomu podstawy dofinansowania, zmienną natomiast w tym równaniu jest zakres i sposób oddziaływania na środowisko.

W ostatnim panelu dyskusji znalazły się zagadnienia dotyczące uproszczenia dostępu do pakietów rolno-środowiskowych oraz ocena systemu doradztwa. W tej kwestii przedstawiono pakiet 4 i 5 jako wymagający przygotowania ekspertyzy przyrodniczej, której koszty stanowią główną przeszkodę dla małych gospodarstw. Koszty ekspertyzy są zwracane przez MRiRW w chwili otrzymania pierwszej płatności, ale wcześniej muszą zostać poniesione przez beneficjenta. Przedstawiciele Trybunału Obrachunkowego zaproponowali zastosowanie zaliczkowania ze szczególnym uwzględnieniem małych ekonomicznie zagrożonych gospodarstw. Przy tej okazji nawiązano do dostępnego w poprzednim PROW 2004-2006 działania „Wsparcie gospodarstw niskotowarowych", które w znaczny sposób wpływało na poprawę funkcjonowania małych gospodarstw. Środki otrzymywane w ramach tego działania mogłyby posłużyć na pokrycie kosztów przygotowania ekspertyzy przyrodniczej oraz zbilansować poniesione w trakcie przystąpienia do programu wydatki.

W przedstawionej ocenie samorządu rolniczego - rolnicy chętnie korzystają z programu rolno-środowiskowego i z dostępnych pakietów. Przestrzegają obowiązujące przepisy legislacji krajowej i unijnej, co skutkuje ochroną środowiska, prawidłowym zmianowaniem i właściwą uprawą gleb w szczególności słabych, narażonych na monokultury oraz erozję wodno powietrzną. Ponadto dostępne pakiety pozytywnie wpływają na utrzymanie gruntów rolnych w okrywie jesienno zimowej a w gospodarstwach małych gdzie niejednokrotnie działalność rolnicza jest nieopłacalna i stwarza ryzyko odejścia od produkcji rolnej a w efekcie wyludnienie regionu - działania rolno-środowiskowe oraz związane z nim dofinansowanie wpływają na kontynuację produkcji. Zdaniem samorządu rolniczego utrzymanie programu rolno-środowiskowego w obecnym kształcie i zakresie jest istotne ze względu na realizowane cele środowiskowe, społeczne i kulturowe, ale również ze względu na wsparcie finansowe gospodarstw przystępujących do istniejących pakietów. Ponadto zwarzywszy na zasadność założeń programowych należy stale zwiększać poziom dofinansowania w ramach obowiązujących programów w kontekście uzyskanego dodatkowego oddziaływania na środowisko, produkcję zdrowej i bezpiecznej żywności, prawidłowego zarządzania ziemią oraz wpływu na obraz i kształtowanie obszarów wiejskich.