W odpowiedzi na wniosek z posiedzenia KRIR >>>, odnośnie podjęcia działań mających na celu wypłatę odszkodowań dla rolników za zniszczone łąki i użytki rolne przez wojsko oraz służby przy granicy polsko-białoruskiej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, przekazało następujące wyjaśnienia:
Na wstępie należy zaznaczyć, że w celu zapewnienia ochrony granicy państwowej i jej nienaruszalności w związku ze zwiększoną presją migracyjną na polsko-białoruskim odcinku granicy państwowej, wprowadzono z dniem 2 września 2021 r. stan wyjątkowy wzdłuż granicy państwowej z Republiką Białorusi na okres 30 dni (przedłużony następnie o kolejne 60 dni). Po upływie tego terminu dwukrotnie wprowadzono czasowy zakaz przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi, obowiązujący do dnia 30 czerwca 2022 roku. Powyższe ma na celu zapewnienie właściwej ochrony granicy państwowej i jej nienaruszalności, bezpieczeństwa i porządku publicznego w strefie nadgranicznej, w szczególności na obszarze bezpośrednio przyległym do granicy państwowej, a także bezpieczeństwa funkcjonariuszy i pracowników służb państwowych oraz żołnierzy i pracowników Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wykonujących zadania służbowe na granicy państwowej.
W przypadku wystąpienia szkód w mieniu prywatnym w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego poszkodowani mogą dochodzić odszkodowania na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela, bądź na zasadach ogólnych, przewidzianych w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.
W odniesieniu do kwestii odszkodowań za szkody wyrządzone w mieniu prywatnym na obszarze strefy nadgranicznej po zakończeniu obowiązywania stanu wyjątkowego należy zauważyć, że zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 10 ustawy o Straży Granicznej[3] funkcjonariusze, wykonując ustawowe zadania, mają prawo do przebywania i poruszania się na gruntach bez uzyskiwania zgody ich właścicieli lub użytkowników oraz przechodzenia przez pola uprawne w czasie bezpośredniego pościgu, również z użyciem psa służbowego, jeżeli nie ma możliwości korzystania z dróg. Stosownie do treści art. 11 ust. 8 ww. ustawy, za szkody wyrządzone czynnościami, o których mowa w ust. 1 pkt 10, przysługuje odszkodowanie według zasad prawa cywilnego. Ponadto, zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej odszkodowanie według zasad prawa cywilnego przysługuje również właścicielowi nieruchomości za szkody wyrządzone czynnościami, o których mowa w ust. 1 i 2 (m.in. budową urządzeń służących ochronie granicy państwowej).
Powyższe przepisy odnoszą się do ogólnych zasad prawa cywilnego, co oznacza, że w przypadku wyrządzenia szkody przez funkcjonariuszy Straży Granicznej przy wykonywaniu ich obowiązków służbowych, odpowiedzialnym za powstałą szkodę jest Skarb Państwa na zasadach określonych w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny. Należy przy tym zauważyć, że każdy przypadek dochodzenia roszczeń ma charakter indywidualny, niemniej jednak odwołanie się do zasad prawa cywilnego powoduje, iż we wspomnianych sytuacjach domagający się odszkodowania jest uprawniony do dochodzenia swoich roszczeń przed sądem powszechnym na podstawie procedury przewidzianej w Kodeksie postępowania cywilnego.
Jednocześnie należy podkreślić, że ewentualna odpowiedzialność odszkodowawcza w związku z wyrządzeniem szkód, o których mowa w wyżej przytoczonych regulacjach, związana jest z działaniem wyłącznie funkcjonariuszy Straży Granicznej, a nie funkcjonariuszy innych służb państwowych lub żołnierzy Sił Zbrojnych RP.
Należy również zauważyć, że Ministerstwo Rozwoju i Technologii poinformowało o podjęciu prac nad przygotowaniem programu wsparcia dla przedsiębiorców działających na terenie objętym stanem wyjątkowym oraz czasowym zakazem przebywania w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi (tzw. Tarcza dla Pogranicza).
Niezależnie od powyższego, uprzejmie informuję, że w związku z planowanym nieprzedłużaniem zakazu przebywania w strefie nadgranicznej na obecnych zasadach, z dniem 1 lipca 2022 r. przestanie obowiązywać czasowy zakaz przebywania w 183 obrębach ewidencyjnych na terenie województwa podlaskiego i części województwa lubelskiego. Natomiast w oparciu o przepisy art. 8 ust. 1 ustawy z 29 października 2021 r. o budowie zabezpieczenia granicy państwowej, wojewoda podlaski właściwy ze względu na lokalizację inwestycji, wydał rozporządzenie nr 3/2022 z dnia 15 czerwca 2022 r. w sprawie wprowadzenia zakazu przebywania na obszarze 200 m od linii granicy państwowej, zgodnie z którym na okres od dnia 1 lipca 2022 r. do dnia 15 września 2022 r. wprowadzony zostanie zakaz przebywania na obszarze 200 m od linii granicy państwowej z Republiką Białorusi, na wskazanych w tym rozporządzeniu odcinkach.
