W dniu 6 października 2021 r. Ministerstwo Klimatu i Środowiska odpowiedziało na pismo Krajowej Rady Izb Rolniczych, przygotowane na wniosek Warmińsko-Mazurskiej Izby Rolniczej, w sprawie podjęcia działań mających na celu ograniczenia praw organizacjom ekologicznym oraz uwzględnienia w przepisach prawa obowiązku ponoszenia konsekwencji tych organizacji za działania wynikajace z decyzji podejmowanych przy ich zaangażowaniu i udziale.
Jak przedstawia w swoim piśmie resort klimatu i środowiska przedstawiony problem jest znany urzedowi, przede wszystkim na podstawie zgłoszeń dokonywanych przez samorządy.
Obecnie w Polsce funkcjonuje wiele organizacji ekologicznych — a wśród nich są zarówno oddolne lokalne inicjatywny nastawione na ochronę regionalnych walorów przyrodniczych, jak i duże międzynarodowe organizacje postrzegające ochronę przyrody w sposób złożony i globalny.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 10) ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2021 r. poz. 247) poprzez organizację ekologiczną rozumie się organizację społeczną, której statutowym celem jest ochrona środowiska.
Jednym z kluczowych narzędzi w oparciu o które działają organizacje ekologiczne jest podpisana w 1998 r. Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, tzw. Konwencja z Aarhus. Polska ratyfikowała ww. konwencję w 2001 r., a także jest związana jej postanowieniami w związku z decyzją Rady nr 2005/370/WE z dnia 17 lutego 2005 r. w sprawie zawarcia w imieniu Wspólnoty Europejskiej Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska - zatwierdzającą postanowienia przedmiotowej Konwencji. Konwencja z Aarhus daje członkom społeczeństwa (osobom fizycznym i reprezentującym je stowarzyszeniom) prawo dostępu do informacji o środowisku i udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska, a także umożliwia im dochodzenie odszkodowania w przypadku nierespektowania tych praw.
Ponadto polski ustawodawca przewidział szereg narzędzi systemowych dotyczących nadzoru nad działalnością organizacji ekologicznych. Do najważniejszych należy uznać poniższe.
Na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 2020 r. poz. 2167), dalej zwanej: „ ustawą o fundacjach", Minister Klimatu i Środowiska jest właściwym ministrem dla fundacji, których cele statutowe związane są z zakresem działania ministra tzn. zagadnieniami dotyczącymi klimatu, energii i środowiska w rozumieniu zagadnień wymienionych w działach administracji rządowej. Na podstawie art. 12 ustawy o fundacjach organy fundacji (zarządy) zobowiązane są do aktualizacji postanowień w statutach i odpowiednio wpisów w Krajowym Rejestrze Sądowym w zakresie informacji o właściwym ministrze oraz zgłaszania zmian innych danych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2021 r. poz. 112). Również na podstawie art. 12 ustawy o fundacjach, o zgodności działania fundacji z przepisami prawa i statutem oraz z celem, w jakim fundacja została ustanowiona, orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek właściwego ministra lub starosty. Ponadto, fundacja składa corocznie właściwemu ministrowi sprawozdanie ze swojej działalności.
Podobnie na podstawie art. 25 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2020 r. poz. 2261), organ nadzorujący, którym w przypadku organizacji ekologicznych działających w formie stowarzyszenia jest starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia, sprawuje nadzór nad działalnością stowarzyszeń w zakresie zgodności ich działania z przepisami prawa i postanowieniami statutu oraz ma prawo w wyznaczonym terminie żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów) niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia. Ponadto, na podstawie art. 28 ww. ustawy, w razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu w sprawach, organ nadzorujący, w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia lub wystąpić do sądu z wnioskiem o: udzielenie upomnienia władzom stowarzyszenia, uchylenie niezgodnej z prawem lub-statutem uchwały stowarzyszenia, rozwiązanie stowarzyszenia, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem.
Co więcej, organizacje ekologiczne jako organizacje pożytku publicznego podlegają nadzorowi sprawowanemu nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1057 z późn. zm.)
Należy też zauważyć, że udział organizacji ekologicznych w postępowaniach sądowych oraz w postępowaniach administracyjnych i sądowo administracyjnych jest przedmiotem regulacji odpowiednio: ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 735 i 1491), ustawy z dnia z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 z późn. zm.). Wymienione akty prawne w sposób precyzyjny określają rolę i zadania a także obowiązki organizacji ekologicznych w poszczególnych postępowaniach w tym, w przypadku niekorzystnego z punktu widzenia organizacji ekologicznej wyniku sprawy.
Jednocześnie polski ustawodawca przewiduje możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych, o których mowa w art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740, 1495, 1509), w przypadku ich naruszenia na podstawie art. 24 tej ustawy.
Nadmienić należy, że powyższe rozwiązania mogą okazać się niewystarczające w odniesieniu do konkretnych przypadków.
Można odnieść się do poruszanej przez Warmińsko-Mazurską Izbę Rolnicza kwestii ograniczania praw organizacji ekologicznych w odniesieniu do nadanych tym organizacjom uprawnień wynikających z ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2020 r. poz. 638), zwanej dalej „ u.o.z". Zgodnie z art. 34a. u.o.z nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt sprawuje Inspekcja Weterynaryjna. W zakresie wykonywania nadzoru, pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej oraz osoby wyznaczone przez organy tej Inspekcji posiadają uprawnienia określone w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1557 oraz z 2020 r. poz. 285). Organizacje społeczne, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, mogą współdziałać z Inspekcją Weterynaryjną w sprawowaniu tego nadzoru. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że u.o.z. znajduje się w kompetencjach ministra właściwego ds. rolnictwa, a zatem decyzja dotycząca ewentualnych zmian w zakresie uprawnień organizacji społecznych, wynikających z tej ustawy należy do ww. organu.
Powyższe wskazuje, że nadzór nad działalnością organizacji pożytku publicznego, w tym nad organizacjami ekologicznymi, jest prowadzony systemowo i w polskim ustawodawstwie istnieje szereg narzędzi umożliwiających uprawnionym podmiotom podejmowanie działań w przypadku stwierdzenia naruszeń. Jednocześnie przepisy proceduralne określają rolę i zakres możliwości działa w organizacji ekologicznych w ramach poszczególnych postępowań.
