W dniu 22 lipca 2021 r., Zarząd KRIR przekazał następujące uwagi do projektu Programu przeciwdziałania niedoborowi wody (PPNW):
Program zawiera szereg propozycji mających na celu zwiększenie retencji wody na terenie kraju. Nie zawiera jednak nowych propozycji, a w większości został on przepisany z wcześniej opracowanych wojewódzkich strategii rozwoju i opracowań mających na celu przeciwdziałanie niedoborowi wody. Jednak wiele założeń znajdujących się we wcześniejszych dokumentach nie zostało ujętych w projekcie PPNW. Analizując przedstawiony projekt można stwierdzić, że wskazania finansowania PPNW są zbyt ogólne i skrótowe.
W związku z postępującymi zmianami klimatu powodującymi występowanie deszczy nawalnych na przemian z suszami, program musi zawierać rozwiązania, które taką sytuację będą uwzględniały. Samorząd rolniczy dostrzega potrzebę pilnego zwiększenia retencji wody w Polsce i wielokrotnie wnioskował w tej sprawie o odpowiednią zmianę przepisów umożliwiającą rolnikom budowę zbiorników retencyjnych do powierzchni 10000 m2 i głębokości 3 m bez pozwolenia. Budowa zbiorników mniejszych, do 1000 m2, jest dla rolników ekonomicznie niezasadna, ponieważ zmagazynowana woda nie będzie pokrywała potrzeb gospodarstwa rolnego.
Zauważamy, że w programie nie wskazano sposobu finansowania i zachęt do realizacji zadań wspomagających retencję wody w rolnictwie. Nie wskazano również czy przy sporządzaniu analiz uwzględniono zwiększony poziom sztucznego nawadniania upraw w rolnictwie i jego wpływu na zasoby wody.
Ponadto, dostrzegamy problemy z finansowaniem działalności spółek wodnych w zakresie ściągalności przez nie składek członkowskich. Obecnie większość spółek wodnych nie jest w stanie dobrze funkcjonować poprzez brak środków, przez co wielu rolników opłacających składki ma problem z prawidłową gospodarką wodną na polach.
Odnośnie działań mających na celu zwiększenie retencji wód przedstawionych w rozdziale 7. Wykaz działań służących zwiększeniu retencji wód, przedstawiamy nasze uwagi do poszczególnych działań:
W sprawie działania nr 5: Realizacja i odtwarzanie obiektów małej retencji i mikroretencji na terenach rolniczych, samorząd rolniczy uważa, że nadal brakuje rozwiązań mających na celu wsparcie i budowę małej retencji dla rolników. Program „Moja woda” ma jedynie na celu ochronę zasobów wody poprzez zwiększenie retencji na terenie posesji przy budynkach jednorodzinnych oraz wykorzystywanie zgromadzonej wody opadowej i roztopowej, w tym dzięki rozwojowi zielono-niebieskiej infrastruktury.
W sprawie działania nr 5: Realizacja i odtwarzanie obiektów małej retencji i mikroretencji na terenach rolniczych, Podtyp 5.2 Ochrona obszarów okresowo zalewanych, promowanie pozostawiania tam bobrowych może przyczynić się do zwiększenia retencji, ale również powodować straty w produkcji rolniczej, niestety program nie przewiduje żadnej formy rekompensat w takiej sytuacji, dlatego samorząd rolniczy negatywnie opiniuje to działanie.
W sprawie działania nr 6: Promowanie i wdrażanie zabiegów agrotechnicznych zwiększających retencję glebową, proponowane praktyki obejmują uprawę pasową i zastąpienie uprawy płużnej uprawą bezorkową. Stosowanie uproszczeń uprawy wiąże się z większym stosowaniem środków ochrony roślin, co wobec założeń do Zielonego Ładu czy wycofywaniu kolejnych substancji czynnych środków ochrony roślin będzie niemożliwe do zrealizowania. Nie wspomina się tu stosowaniu międzyplonów, które przyczyniają się do zwiększenia próchnicy w glebie oraz ograniczają erozję. Należy więc odpowiednio zmienić to działanie uwzględniając uwagi.
W sprawie działania nr 8: Realizacja nowych oraz przebudowa istniejących systemów melioracyjnych w celu zapewnienia funkcji nawadniająco-odwadniających, nie wspomina się tu o działaniach inwestycyjnych dokonywanych przez rolników oraz wsparciu „Modernizacja gospodarstw rolnych – w obszarze nawadniania w gospodarstwie” w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w którym rolnicy mogli skorzystać do 100 tys. zł wsparcia na operacje związane z: wykonaniem nowego nawodnienia, ulepszenia istniejącej instalacji nawadniającej wraz z powiększenia nawadnianego obszaru. Zauważamy, że kwota dofinasowania jest zbyt niska i powinna być podwyższona do 300 tys. zł, ponieważ dopiero podjęcie takich inwestycji będzie opłacalne dla rolników, a przede wszystkim przynieść efekty dla środowiska.
W sprawie działania nr 8.1. Przebudowa systemów melioracyjnych, wskazano, że Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - w ramach środków PROW, na działanie „Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, których celem jest ograniczenie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof” - dofinansowywała w 2021 r. zakup urządzeń do utrzymania istniejących systemów melioracji w dobrym stanie, którego beneficjentami mogła być spółka wodna, działająca na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, członkami której w większości są rolnicy, lub związki takich spółek. Jednak obowiązujące przepisy w praktyce pozbawiają spółki wodne dostępu do funduszy na inwestycje w ramach PROW, a nabór na ww. zadanie cieszył się małym zainteresowaniem. Należałoby dokonać zmiany przepisów prawnych pod kątem możliwości wprowadzenia zmian w tym instrumencie wsparcia, mających na celu ułatwienie ubiegania się o pomoc przez spółki wodne oraz ich związki, np. zaliczenia kosztów VAT jako kosztów kwalifikowanych czy skorzystania z zaliczek do 20%.
Należy również zauważyć, że Program powinien zawierać jasne i szczegółowe źródła finansowania.
Dostrzegamy również, że zaproponowane krótkie spotkania za pomocą platformy internetowej nie są wystarczające. Naszym zdaniem opracowanie tak ważnego dokumentu, jakim jest PPNW powinno być poprzedzone szerokimi konferencjami, co najmniej jednej w każdym województwie z udziałem kompetentnych osób i instytucji, podczas których można wnieść konkretne uwagi i spostrzeżenia.
