W związku z wnioskiem zgłoszonym na VII Posiedzeniu Krajowej Rady Izb Rolniczych w dniu 24 marca 2021 r. – o ustalenie czy rzeczywiście brak jest płatności przejściowych w latach 2021-2022 w ramach działania ONW przedstawiamy następującą informację: Zarząd Krajowej Rady wystąpił do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dnia 16 marca 2021 r. zwracając się o wyjaśnienie dlaczego podjęto decyzję o wstrzymaniu wypłat przejściowych dla rolników gospodarujących na gruntach o charakterze ONW, mimo możliwości kontynuacji płatności przejściowych.
Zmiana zasad wyznaczania obszarów ONW, a zwłaszcza przyjęcie zasady tzw. Fine tunnig, która powoduje wykluczenie obszarów, „na których znaczące ograniczenia naturalne zostały udokumentowane, ale przezwyciężono je dzięki inwestycjom lub działalności gospodarczej, normalnej produktywności gruntów, lub jeśli metody produkcji czy też systemy rolniczej produkcji rekompensują utracone dochody oraz ponoszone dodatkowe koszty” uważana jest przez rolników za wysoce krzywdzącą. Zasada ta dyskryminuje producentów prowadzących intensywną produkcję zwierzęcą, o obsadzie równej lub powyżej 0,9 DJP/ha na słabych glebach, jak również gospodarstwa położone obok, których jest większość, gospodarujące na słabych glebach, a nie otrzymujący kompensat za prowadzenie produkcji w trudnych warunkach.
Z tego powodu samorząd rolniczy jest zdania, że należy jak najdłużej kontynuować wypłatę płatności przejściowych z tytułu ONW.
W odpowiedzi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi potwierdziło, że w latach 2021-2022 nie będzie kontynuowana wypłata płatności przejściowej dla rolników gospodarujących na obszarach, które utraciły status ONW na skutek nowej delimitacji.
Poniżej zamieszczamy treść odpowiedzi MRiRW zawierającą obszerne wyjaśnienia resortu rolnictwa.
„Zgodnie z rozporządzeniem nr 1305/20131 wyznaczenie zasięgów ONW z ograniczeniami naturalnymi prowadzono na podstawie jednolitych na terenie całej UE kryteriów biofizycznych (odnośnie do klimatu, gleby i ukształtowania terenu). Równocześnie, obowiązkowym elementem nowej delimitacji było wyłączenie ze wsparcia tych jednostek administracyjnych (gmin/obrębów ewidencyjnych), ”… na których znaczące ograniczenia naturalne zostały udokumentowane, ale przezwyciężono je dzięki inwestycjom lub działalności gospodarczej, lub dzięki normalnej produktywności gruntów, lub jeśli metody produkcji lub systemy rolnicze rekompensują utracone dochody lub dodatkowe koszty…” (rozporządzenie nr 1305/2013, art. 32 ust. 3) – tzw. procedura zawężenia obszarów (ang. fine tuning).
Dla obszarów, które na skutek nowej delimitacji utraciły status ONW typ nizinny Polska zapewniła wsparcie przejściowe na maksymalnym możliwym poziomie wynikającym z przepisów UE. W 2019 r. płatność ta wyniosła 80% średniej płatności ONW w PROW 2007-2013, a w 2020 r. – 25 euro/ha, przy jednoczesnym zachowaniu obowiązujących dla płatności ONW progów degresywności w zależności od łącznej powierzchni działek rolnych lub ich części objętych pomocą. Ponadto Polska odłożyła wdrożenie nowego sposobu delimitacji ONW na najpóźniejszy termin, na jaki pozwalały przepisy UE, to jest 2019 r. Przełożyło się to na utrzymanie przez rolników na obszarach, które utraciły status ONW pełnych płatności ONW w okresie 2014-2018.
Należy również wskazać, że wsparcie do obszarów nizinnych było przedmiotem negatywnej opinii ewaluatorów oceny ex-ante PROW 2014-2020. Ewaluatorzy zwracali uwagę, że „zaproponowana forma wsparcia (czyli płatności ONW) jest zbliżona do mechanizmu stosowanego w poprzednich okresach programowania. Analiza zapisów oraz doświadczenia z poprzednich okresów programowania pozwalają stwierdzić, że proponowana forma wsparcia jest odpowiednia, z wyjątkiem płatności dla obszarów nizinnych strefy I”. Ewaluator zaleca również „wyłączenie z finansowania w ramach PROW płatności ONW na terenach nizinnych i przeznaczenie zaoszczędzonych kwot na tworzenie nowych, pozarolniczych miejsc pracy.”.
Jednocześnie w dyskusji związanej z projektowaniem budżetu działania ONW w ramach PROW 2014-2020, Komisja Europejska utrzymywała zastrzeżenia odnośnie zbyt wysokiego jej zdaniem, budżetu działania ONW, w kontekście alokacji na inne działania pro-środowiskowe.
Należy jeszcze raz podkreślić, iż Polska skorzystała z pełnego dwuletniego okresu przejściowego, dzięki czemu rolnicy gospodarujący na obszarach, które utraciły status ONW mogli otrzymywać to wsparcie w pełnej wysokości przez maksymalnie długi okres. Jednocześnie wyniki prac nad nową delimitacją ONW i sposobem jej wdrażania w Polsce były omawiane podczas różnych spotkań z przedstawicielami organizacji rolniczych. Prezentowany był na nich pełen zakres informacji o powodach i wynikach nowej delimitacji ONW oraz zasadach wypłacania płatności przejściowych. Rolnicy byli zatem odpowiednio wcześnie informowani o zmianach dotyczących wsparcia, także o tym, że płatności przejściowe będą funkcjonowały tylko przez dwa lata.
Przyznanie dodatkowego wsparcia wybranym beneficjentom gospodarującym na obszarach, które nie spełniają kryteriów nowej delimitacji ONW, mogłoby zostać odebrane przez innych rolników, którzy takiego wsparcia nie otrzymują jako nierówne traktowanie. Jednocześnie dostępne środki finansowe mogą zostać przeznaczone na inne instrumenty PROW dostępne dla wszystkich gospodarstw. Ponadto pragnę zauważyć, że w pozostałych działaniach realizowanych w ramach PROW 2014-2020 w przypadku braku spełniania przez beneficjenta kryteriów kwalifikowalności żadne rekompensaty nie są wypłacane.
Utrata statusu ONW przez część obszarów nie powoduje utraty możliwości korzystania przez rolników z innych form wsparcia, w tym w szczególności w ramach płatności bezpośrednich, płatności rolnośrodowisko-klimatycznych czy płatności dla rolnictwa ekologicznego.
Jednocześnie MRiRW informuje, że z przeprowadzonej analizy wynika, iż niemal wszystkie państwa członkowskie UE nie będą korzystać z możliwości ewentualnego przedłużenia na lata 2021-2022 wsparcia przejściowego dla obszarów, które na skutek nowej delimitacji utraciły status ONW typ nizinny. Z posiadanych przez MRiRW informacji wynika, że płatności przejściowe w latach 2021 i 2022 będą stosowane np. w Bułgarii, która nie przeprowadziła delimitacji ONW w wymaganym przepisami UE terminie i dopiero w zeszłym roku przeprowadziła nową delimitację. Polscy rolnicy gospodarujący na obszarach, które przestały spełniać kryteria ONW nie będą więc postawieni w gorszej sytuacji, niż rolnicy z pozostałych państw członkowskich UE.”
Odnosząc się do kwestii zasad wyznaczania obszarów ONW, resort rolnictwa przekazał ponownie następującą informację:
„Jak już wielokrotnie informowaliśmy, zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1305/20131 nowa delimitacja ONW z ograniczeniami naturalnymi składała się z dwóch etapów i oba te etapy były obowiązkowe:
- wyznaczenie ONW na podstawie jednolitych unijnych kryteriów biofizycznych;
- procedura zawężenia obszarów (ang. fine tuning) w celu wyłączenia ze wsparcia jednostek administracyjnych (gmin/obrębów ewidencyjnych) charakteryzujących się intensywną produkcją.
Według służb Komisji Europejskiej (KE) na takich obszarach nie istnieje ryzyko zaprzestania prowadzenia produkcji.
KE opracowała wytyczne odnośnie prawidłowego sposobu przeprowadzenia procedury fine tuning. W dokumencie tym zapisano, iż niektóre ograniczenia naturalne (np. słaba produktywność gleby) mogą zostać pokonane przez działalność gospodarczą (tj. wybór konkretnych systemów produkcji rolniczej i metod produkcji). W takich przypadkach obszary te muszą zostać wykluczone ze wsparcia w ramach ONW, ponieważ ograniczenia naturalne nie wywierają negatywnego wpływu na prowadzoną na nich działalność rolniczą, więc na tych obszarach nie istnieje ryzyko zaprzestania prowadzenia produkcji rolnej. W dokumencie tym została również zawarta informacja, iż stosunkowo wysoka obsada zwierząt na danym obszarze oznacza pokonanie ograniczeń naturalnych i możliwość prowadzenia dochodowej produkcji rolnej. W tym miejscu należy zauważyć, że przyjęta w procesie zawężania obszarów do oceny intensywności produkcji wartość wskaźnika obsady zwierząt (tj. liczba przeliczeniowych sztuk zwierząt jest równa bądź większa od 0,9 LU na 1 ha użytków rolnych) przekracza średnią wartość tego wskaźnika dla Polski.
Na etapie wyboru metody procedury zawężenia obszarów dokonano szczegółowej analizy dostępnych danych. Do obliczeń wykorzystane zostały dane najbardziej aktualne pochodzące z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych oraz Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt ARiMR. Przyjęto założenie, że transparentna metoda to taka, która wykorzystuje najnowsze dostępne dane, corocznie zgłaszane przez rolników do systemów administracyjnych. Wykorzystane podejście było zgodne z propozycjami zawartymi w wytycznych KE dotyczącymi udziału gruntów należących do gospodarstw z intensywną gospodarką rolną. Jednocześnie w największym stopniu odpowiada ono specyfice polskiego rolnictwa, ponieważ nawiązuje do struktury produkcyjno-wielkościowej gospodarstw rolnych w kraju. Pozwala wyodrębnić wszelkie gospodarstwa z produkcją roślinną i zwierzęcą, które z racji struktury i rozmiarów produkcji radzą sobie z ograniczeniami naturalnymi. Należy podkreślić bardzo wysoki próg udziału gruntów intensywnych (66%) wynegocjowany z KE, który miał zagwarantować ograniczenie wpływu znacznej jednorodności rolnictwa na danym obszarze. Według wytycznych KE powinno to być 50% (tj. ponad połowa) lub ewentualnie 60% (tj. analogicznie jak w przypadku kryteriów biofizycznych).
Na etapie dyskusji z KE strona polska argumentowała jednak, że w Polsce, m.in. w związku z zastosowaniem stosunkowo małych jednostek administracyjnych (obręby ewidencyjne), dopiero zastosowanie progu 66% udziału użytków rolnych, objętych intensywnym systemem gospodarowania umożliwia wskazanie obszarów, które są wystarczająco jednorodne pod względem intensywności prowadzonej produkcji. Wynika to z dużego zróżnicowania struktury agrarnej, przestrzennego zróżnicowania struktury produkcji, oraz zaawansowania technologicznego gospodarstw w Polsce.
Ponadto MRiRW zwraca uwagę, że zastosowanie zaproponowanej przez KE metody fine tuning spowodowałoby wyłączenie w Polsce ze wsparcia ONW od 5,5 mln ha do 10,9 mln ha UR. Polska wynegocjowała natomiast zastosowanie metody uwzględniającej specyfikę polskiego rolnictwa, dzięki której wyłączona powierzchnia została ograniczona do 0,18 mln ha UR.”
