W odpowiedzi na wystąpienie Zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych z 15 stycznia 2021 r., o wyjaśnienie przyczyn oraz podjęcie działań zmierzających do wyeliminowania praktyki polegającej na kilkukrotnym karaniu rolnika za „tę samą", stwierdzoną nieprawidłowość przez różne podmioty Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi potwierdziło, że w sytuacji gdy ARiMR jako agencja płatnicza uzyska informacje o nieprawidłowościach wykrytych przez inny organ kontrolny, a dotyczących w/w aspektów ma obowiązek uznawać je w ramach zasady wzajemnej zgodności.
Poniżej prezentujemy treść wyjaśnień resortu rolnictwa:
Należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisami UE, płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne obejmują jedynie te zobowiązania, które wykraczają poza baseline, tj. poza odpowiednie obowiązkowe normy ustanowione zgodnie z tytułem VI rozdział I rozporządzenia (UE) nr 1306/20132 (zasada wzajemnej zgodności), odpowiednie kryteria i minimalne działania ustalone zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. c) ppkt (ii) oraz (iii) rozporządzenia (UE) nr 1307/2013, oraz odpowiednie minimalne wymogi dotyczące stosowania nawozów i środków ochrony roślin, a także inne odpowiednie wymogi obowiązkowe ustanowione na mocy prawa krajowego. Jednocześnie pewne wymogi ustanowione w prawodawstwie krajowym, np. prawie ochrony przyrody, mogą stanowić wymóg poziomu bazowego Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego i ich przestrzeganie stanowi podstawę udzielenia wsparcia.
Innymi słowy, Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne wymaga od rolnika (l) przestrzegania pewnych zasad nałożonych obowiązującymi przepisami i dotyczących ogółu rolników oraz (2) stosowania standardów wykraczających poza zwykły sposób prowadzenia produkcji, stanowiących wymogi Działania. Fakt, że nieprzestrzeganie pewnych przepisów prawa zagrożone jest karami finansowymi nie może oznaczać, że rolnik popełniający określone wykroczenie i realizujący zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne ma prawo uzyskać z tego tytułu pełną płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną, gdyż naruszenie wymogów podstawowych podważa możliwość realizacji celu Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego, jakim jest ochrona środowiska.
Przykładowo - jeśli rolnik wypala łąki objęte Działaniem, to niezależnie od kary przewidzianej w odpowiednich powszechnie obowiązujących przepisach, me może uzyskać płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w pełnej wysokości, gdyż nawet jeśli na danym terenie prowadził potem np. wymagany w ramach danego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego ekstensywny wypas, to nie realizował w pełni celów środowiskowych zobowiązania.
W odniesieniu do sankcji w zakresie zasady wzajemnej zgodności należy zauważyć, iż rolnik wnioskujący o płatności bezpośrednie zobowiązany jest do spełnienia norm dotyczących utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa w Dobrej Kulturze Rolnej zgodnej z ochroną środowiska (normy DKR) oraz podstawowych wymogów z zakresu zarządzania, określonych w załączniku II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013.
Powyższe normy i wymogi składają się na jeden mechanizm noszący wspólną nazwę zasady wzajemnej zgodności. Zasada wzajemnej zgodności oznacza powiązanie wysokości uzyskiwanych przez rolników płatności bezpośrednich, a także niektórych płatności w ramach PROW na lata 2014-2020 tj. płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW), rolno-środowiskowo-klimatycznych, ekologicznych, na zalesianie gruntów rolnych, jak również płatności dobrostanowej ze spełnianiem przez nich określonych wymogów.
W przypadku nieprzestrzegania norm i wymogów wzajemnej zgodności konsekwencją jest odpowiednie zmniejszenie przyznawanych rolnikowi płatności bezpośrednich a także wyżej wymienionych płatności w ramach PROW 2014-2020. Corocznie kontroli pod względem spełniania wymogów wzajemnej zgodności podlega l % beneficjentów ubiegających się o płatności (z pominięciem rolników uczestniczących w systemie dla małych gospodarstw, którzy od 2015 r. nie podlegają kontroli wzajemnej zgodności).
Biorąc powyższe należy mieć również na uwadze fakt, że zgodnie z art. 38 ust 5 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 640/2014~ "niezgodności uznaje się za "stwierdzone", jeżeli zostały wykazane w wyniku jakiejkolwiek kontroli przeprowadzonej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem lub gdy właściwy organ kontrolny lub, w stosownych przypadkach, agencja płatnicza uzyskały informacje o tych niezgodnościach z innych źródeł" .
W związku z tym, w sytuacji gdy ARiMR jako agencja płatnicza uzyska informacje o nieprawidłowościach wykrytych przez inny organ kontrolny, a dotyczących w/w aspektów ma obowiązek uznawać je w ramach zasady wzajemnej zgodności.
Z pisma KRIR nie wynika również jednoznacznie iż karanie rolników mandatem nastąpiło za nieprzestrzegane tego samego przepisu, na podstawie którego ARiMR odmówiła przyznania pomocy/wypłaty pomocy w ramach PROW na lata 2014-2020. Ponadto, przepisy prawa międzynarodowego zabraniające powtórnego sądzenia i karania za to samo przewinienie, na które powołuje się KRIR, odnoszą się do postępowań prowadzonych przed sądami w ramach procedury karnej. Natomiast działania podejmowane przez ARiMR mogą wprawdzie być konsekwencją wcześniej wydanego, ale wynikają z niespełnienia warunków przyznawania/wypłaty pomocy.
Pomoc finansowa w zakresie działań inwestycyjnych PROW na lata 2014-2020 udzielana jest przez ARiMR z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa zawartych m.in. w poszczególnych rozporządzeniach wykonawczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Z regulacji tych wynika, iż pomoc przyznaje się na operację spełniającą wymagania określone przepisami prawa mającymi zastosowanie do inwestycji realizowanych w ramach operacji. W związku z tym, w przepisach wykonawczych określono katalog dokumentów jakie wnioskodawcy na etapie ubiegania się o wsparcie finansowe, w zależności od specyfiki danej inwestycji, zobligowani są przedłożyć w ARiMR. Nieprzedłożenie stosownej dokumentacji wiąże się z odmową przyznania pomocy, bądź w przypadku jej dostarczenia warunkuje możliwość zawarcia umowy o przyznaniu pomocy.
W sytuacji przyznania wsparcia rolnik, zgodnie z postanowieniami umowy o przyznaniu pomocy
"zobowiązuje się do spełnienia warunków określonych w Programie, przepisach ustawy, rozporządzenia oraz realizacji operacji zgodnie z postanowieniami umowy, a w szczególności (. .. ) spełnienia wymagań weterynaryjnych, sanitarnych, ochrony środowiska, a także dotyczących warunków zdrowotnych żywności i żywienia oraz warunków ochrony zwierząt, jeżeli są wymagane przepisami prawa krajowego w odniesieniu do realizowanej operacji, co zostanie udokumentowane przy złożeniu wniosku o płatność końcową (...). Konsekwencją nieprzestrzegania ww. zobowiązań jest konieczność zastosowania określonych sankcji wynikających z postanowień umowy (odmowa wypłaty/zwrot wypłaconej pomocy).
Obrazując powyższe zagadnienie dotyczące obowiązku składania przez rolników dokumentacji sporządzanej przez podmioty trzecie, na przykładzie operacji typu "Modernizacja gospodarstw rolnych", należy wskazać, iż z przepisów art. 29a pkt 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1557, z 2020 r. poz. 285) wynika, że powiatowy lekarz weterynarii wydaje zaświadczenia o spełnianiu warunków utrzymania zwierząt gospodarskich w zakresie niezbędnym do ubiegania się lub otrzymania pomocy finansowej ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).
W związku z powyższymi regulacjami, wykaz dokumentów które na etapie przyznawania pomocy/rozliczania inwestycji zobligowani są przedłożyć beneficjenci operacji typu "Modernizacja gospodarstw rolnych" uwzględnia załącznik pn. Zaświadczenie wydane przez powiatowego lekarza weterynarii dotyczące warunków utrzymania zwierząt gospodarskich w zakresie niezbędnym do ubiegania się lub otrzymania pomocy finansowej ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Dołączane odpowiednio do wniosku o przyznanie pomocy/wniosku o płatność zaświadczenie służy weryfikacji spełniania warunków przyznania i wypłaty pomocy w ramach przedmiotowego instrumentu wsparcia. Na etapie ubiegania się o wsparcie pozwala ocenić, czy operacja nie polega na dostosowaniu do obowiązujących norm/standardów, co byłoby niezgodne z przepisami wykonawczymi ograniczającymi możliwość realizacji operacji obejmujących koszty dostosowania do norm lub wymogów unijnych. Natomiast na etapie oceny wniosku o płatność, stosowne zaświadczenie lekarza weterynarii dokumentuje spełnienie obowiązujących standardów w zakresie utrzymania zwierząt gospodarskich.
Uwzględniając powyższe wyjaśnienia oraz mając na uwadze charakter ww. pomocy, która wiąże się z właściwym gospodarowaniem środkami publicznymi resort rolnictwa informuje, że warunki udzielania i wypłaty tej pomocy muszą być ściśle przestrzegane zgodnie z literą prawa i w razie ich naruszenia rolnik, w zależności od etapu na którym stwierdzone zostanie niedopełnienie tych warunków musi liczyć się z odmową przyznania pomocy, bądź sankcjami określonymi w umowie.
