W odpowiedzi na pismo Zarządu KRIR dotyczącego uznawania siły wyższej (zachorownie na COVID-19 lub wystąpienie przyapdku asf) i zwalniania beneficjentów PROW z wieloletnich zobowiązań wobec ARiMR, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 26 października 2020 r. udzieliło następującej informacji: 

W przepisach rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 352/78, (WE) nr 165/94, (WE) nr 2799/98, (WE) nr 814/2000, (WE) nr 1290/2005 i (WE) nr 485/2008 (Dz. Urz. UE L 347 z 20.12.2013, str. 549, z późn. zm.) wymienione zostały przypadki, które mogą zostać uznane jako „siła wyższa” i „nadzwyczajne okoliczności”. Wystąpienie tych przypadków może zwolnić beneficjenta z realizacji zobowiązań wynikających z przyznanej pomocy. Są to:

1. śmierć beneficjenta;
2. długoterminowa niezdolność beneficjenta do wykonywania zawodu;
3. poważna klęska żywiołowa powodująca duże szkody w gospodarstwie rolnym;
4. zniszczenie w wyniku wypadku budynków inwentarskich w gospodarstwie rolnym;
5. choroba epizootyczna lub choroba roślin dotykająca, odpowiednio, cały inwentarz żywy lub uprawy należące do beneficjenta lub część tego inwentarza lub upraw;
6. wywłaszczenie całego lub dużej części gospodarstwa rolnego, jeśli takiego wywłaszczenia nie można było przewidzieć w dniu złożenia wniosku.

Ponieważ nie jest to wyczerpujący wykaz możliwych przypadków siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności, organ właściwy w sprawach o przyznanie pomocy finansowej podejmuje decyzje dotyczące siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności indywidualnie dla każdego przypadku na podstawie odpowiednich dowodów oraz stosując pojęcie siły wyższej w świetle prawa Unii dotyczącego rolnictwa, w tym orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości.

Należy przy tym wskazać, że zgodnie z art. 4 ust. 2 rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 640/2014 z dnia 11 marca 2014 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli oraz warunków odmowy lub wycofania płatności oraz do kar administracyjnych mających zastosowanie do płatności bezpośrednich, wsparcia rozwoju obszarów wiejskich oraz zasady wzajemnej zgodności, przypadki siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności zgłasza się na piśmie właściwemu organowi wraz z odpowiednimi dowodami wymaganymi przez właściwy organ, w ciągu piętnastu dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są w stanie dokonać tej czynności.

W odniesieniu do instrumentów wsparcia objętych PROW 2014-2020: „Restrukturyzacja małych gospodarstw” oraz „Premie dla młodych rolników” (pomoc w formie premii przyznawanej w drodze decyzji administracyjnej przez dyrektora oddziału regionalnego ARiMR) beneficjenci mogą zaplanować restrukturyzację lub rozwój swojego gospodarstwa m.in. w oparciu o produkcję trzody chlewnej.

W przypadku gdy restrukturyzacja lub rozwój gospodarstwa będą uwzględniały produkcję trzody chlewnej, produkcja ta powinna być prowadzona zgodnie z obowiązującymi warunkami weterynaryjnymi.

Zgodnie z przepisami rozporządzeń dla ww. instrumentów wsparcia beneficjent powinien zrealizować biznesplan przewidzianym w nim terminie, lecz nie później niż do dnia upływu 3 lat od dnia wypłaty pierwszej raty pomocy, w szczególności prowadzić gospodarstwo zgodnie z przyjętą strukturą produkcji oraz zrealizować zadeklarowane w biznesplanie działania. W przypadku niespełnienia ww. zobowiązań nakładane są na beneficjenta sankcje polegające na zwrocie całości lub części premii.

Jednocześnie należy wskazać, że zgodnie z przepisami rozporządzeń dla omawianych instrumentów wsparcia beneficjent może wystąpić do dyrektora oddziału regionalnego Agencji z wnioskiem o wyrażenie zgody na zmianę założeń biznesplanu w trakcie jego realizacji, w tym wydłużenie okresu jego realizacji. Do ww. wniosku beneficjent dołącza zmieniony biznesplan wraz z podaniem przyczyn uzasadniających planowane zmiany. A zatem, rolnik może zmienić założenia biznesplanu, np. w zakresie inwestycji w środki trwałe, czy planowanego sposobu osiągnięcia wzrostu wielkości ekonomicznej gospodarstwa.

W odniesieniu do „Modernizacji gospodarstw rolnych” PROW 2014-2020 (ww. przepisy dot. siły wyższej i nadzwyczajnych okoliczności mają tu również zastosowanie), beneficjent zobowiązany jest do realizacji operacji zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej na operacje typu „Modernizacja gospodarstw rolnych” w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020, które znajdują odzwierciedlenie w postanowieniach umowy o przyznaniu pomocy. Umowa określa m. in. zasady realizacji inwestycji, warunki wypłaty pomocy oraz zobowiązania beneficjenta, których przestrzeganie warunkuje możliwość wypłaty środków finansowych bądź przesądza o możliwości zachowania prawa do pomocy już wypłaconej beneficjentowi.

Jednym z takich warunków jest prowadzenie działalności związanej z przyznaną pomocą (np. produkcji trzody chlewnej), której służyła realizacja operacji lub której prowadzenie stanowiło warunek przyznania pomocy. W przypadku wystąpienia ASF na danym obszarze lub bezpośrednio w gospodarstwie beneficjenta operacji typu „Modernizacja gospodarstw rolnych” ocena, czy i w jakim zakresie sytuacja taka będzie miała wpływ na wykonanie zobowiązań umownych, w tym na osiągnięcie celu operacji (np. zwiększenie rentowności i konkurencyjności gospodarstwa beneficjenta w obszarze: rozwój produkcji prosiąt) dokonywana będzie indywidualnie, z uwzględnieniem powszechnie obowiązujących przepisów prawa oraz postanowień umowy.

Jednocześnie o tym, czy objęcie gospodarstwa beneficjenta restrykcjami związanymi z wystąpieniem ASF może stanowić podstawę do stwierdzenia wystąpienia siły wyższej lub nadzwyczajnych okoliczności (§16 umowy o przyznaniu pomocy), w przypadku wystąpienia których beneficjent może zostać całkowicie lub częściowo zwolniony z wykonania tych zobowiązań, których wykonanie nie jest możliwe, wymaga dokonania indywidualnej analizy sytuacji, przez oddział regionalny ARiMR, w którym zawarta została umowa o przyznaniu pomocy.

Ze względu na trwający stan epidemii, dodatkowo warto przypomnieć o obowiązywaniu przepisów wprowadzonych ustawą z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 695). Ww. ustawą zmieniono ustawę z dnia 20 lutego 2015 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz. U. z 2020 r. poz. 217, z późn. zm.), wprowadzając nowy rozdział 9a, zawierający przepisy epizodyczne dotyczące pomocy i pomocy technicznej w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2. Zgodnie z art. 67b ust. 3 ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich, w przypadku gdy w okresie obowiązywania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonych na podstawie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 lub wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w związku z zakażeniami tym wirusem beneficjent nie spełnia warunków wypłaty pomocy lub pomocy technicznej lub warunków, z zastrzeżeniem których wydana została decyzja o przyznaniu pomocy, lub nie realizuje innych zobowiązań związanych z przyznaną pomocą lub pomocą techniczną, beneficjent może spełnić te warunki lub zrealizować te zobowiązania w terminie późniejszym, uzgodnionym odpowiednio z organem lub podmiotem, który przyznał tę pomoc lub pomoc techniczną.