Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przygotował raport informacyjny na temat oceny wpływu WPR na wymianę pokoleniową. Koncepcja wymiany pokoleniowej jest szeroka i obejmuje wiele tematów i sektorów. Według danych demograficznych proporcja osób w wieku produkcyjnym w Unii Europejskiej stale się kurczy, natomiast względna liczba osób na emeryturze rośnie.

Ta kompleksowa kwestia wymiany pokoleniowej uwzględniona jest w obu filarach wspólnej polityki rolnej za pośrednictwem różnych środków i instrumentów, takich jak: płatności bezpośrednie, pomoc w zakładaniu przedsiębiorstw przez młode osoby trudniące się rolnictwem, instrumenty finansowe, współpraca, inwestycje, transfer wiedzy, usługi doradztwa czy też coroczne lub jednorazowe płatności dla pracujących na roli osób kwalifikujących się do udziału w systemie dla małych gospodarstw, które na stałe przekazały swoje gospodarstwo innej osobie prowadzącej działalność rolniczą.

Szeroka perspektywa przyjęta w raporcie EKES wykracza poza płatności dla młodych osób pracujących w rolnictwie przewidziane w I filarze WPR i środki dla młodych osób trudniących się rolnictwem przewidziane w II filarze WPR. Ponadto EKES przeanalizował aspekty związane z uatrakcyjnieniem obszarów wiejskich. Wzięto także pod uwagę spójność z innymi politykami i działaniami UE z uwagi na to, że państwa członkowskie mają wyłączne kompetencje w obszarach wpływających na zmianę pokoleniową w rolnictwie, takich jak regulacje, opodatkowanie, prawo spadkowe bądź planowanie terytorialne. Należało także ocenić wpływ krajowych polityk i programów oraz innych istotnych czynników utrudniających zmianę pokoleniową w rolnictwie.

Uczestnicy badania we wszystkich państwach członkowskich uznali, że dochody gospodarstw rolnych są jednym z głównych wyzwań, jeśli chodzi o przyciąganie do sektora młodych osób zajmujących się działalnością rolną. Inną regularnie podnoszoną kwestią był niski poziom dochodów z działalności rolniczej i różnica między przychodami z rolnictwa a zarobkiem uzyskiwanym w innych sektorach w obrębie tych samych regionów o przeważnie wiejskim charakterze.

Większość młodych osób pracujących w rolnictwie podkreślała złożoność i biurokratyczne obciążenia związane z WPR, zwłaszcza w odniesieniu do zasady wzajemnej zgodności i wniosków dotyczących uczestniczenia w programach rolnych.

Młode osoby trudniące się rolnictwem uznają potrzebę utrzymania w UE najwyższych standardów produkcji, ale postrzegają import produktów rolnych o normach niższych niż te, które obowiązują w UE jako ograniczenie ich zdolności do uzyskania uczciwych cen i zwrotu z rynku. Irlandia, Francja i Polska zwróciły zwłaszcza uwagę na umowę handlową z Mercosurem, a Polska dodatkowo poruszyła kwestię problemów związanych z przywozem z Ukrainy, natomiast Włochy odczuwają wpływ porozumień dwustronnych z krajami śródziemnomorskimi.

Niedociągnięcia związane z dostępnością ziemi i mobilnością gruntów wynikające ze zjawiska koncentracji, a także brak odpowiedniego systemu emerytalnego, stanowią przeszkodę w wymianie pokoleniowej.

Wiele młodych osób pracujących na roli zwróciło uwagę na zmiany w stylu życia związane z prowadzeniem działalności rolnej, takie jak uzyskiwanie niskiego dochodu, mieszkanie w regionach oddalonych, brak podstawowych usług, w tym do połączeń szerokopasmowych, oraz izolacja społeczna.

Ogromna większość zainteresowanych stron, z którymi się skonsultowano, twierdzi, że pomoc na rozpoczęcie działalności rolnej przyznawana młodym osobom nie jest wystarczająca na zakładanie przedsiębiorstw wiejskich.

Ponad połowa zainteresowanych stron, z którymi się skonsultowano, utrzymuje, że nieuwzględnienie w obecnej WPR 2014–2020 pomocy w przechodzeniu na wcześniejszą emeryturę ogranicza wymianę pokoleniową. Tego rodzaju wsparcie było przewidziane w poprzedniej WPR 2007–2013.

Większość młodych osób rozpoczynających działalność rolniczą nie przychodzi z innego sektora i nie zakłada nowego gospodarstwa, ale raczej przejmuje już istniejące gospodarstwo. Z tego powodu zainteresowane strony zwracają przede wszystkim uwagę na środki, które są potrzebne do ułatwienia tego procesu. Za pomocą środków koncentrujących się wyłącznie na nowych podmiotach można osiągnąć zaledwie częściowy sukces (Włochy są wyjątkiem, ponieważ wiele nowych podmiotów pochodzi spoza sektora). Udana wymiana pokoleniowa zależy w dużej mierze od jak najskuteczniejszego przekazywania gospodarstw.

Krajowe ramy prawne dotyczące przekazywania gospodarstw rolnych okazały się w większości państw członkowskich niewystarczające, co komplikuje dostęp do przekazywania gospodarstw zarówno jednostkom przekazującym, jak i przejmującym.

Oprócz środków WPR, również krajowe regulacje odgrywają kluczową rolę w ułatwianiu wymiany pokoleniowej.

Młode kobiety przejmujące odpowiedzialność za zarządzanie przedsiębiorstwem rolnym stanowią jedynie niewielki odsetek młodych osób pracujących w rolnictwie.

Ogromna większość skonsultowanych zainteresowanych stron twierdzi, że dodatek do dochodu w ramach płatności bezpośrednich dla młodych osób trudniących się rolnictwem ma decydujące znaczenie dla wyboru zawodu rolnika. Istnieje silne przekonanie, że większość młodych osób trudniących się działalnością rolną nie byłaby w stanie podjąć tego zawodu bez dodatkowego wsparcia.

Około dwóch trzecich skonsultowanych zainteresowanych stron utrzymuje, że przedłużenie z obecnych pięciu do powiedzmy dziesięciu lat okresu kwalifikującego młode osoby zatrudnione w rolnictwie do otrzymywania płatności skuteczniej przyciągnęłoby do sektora osoby, które wcześniej nie zajmowały się rolnictwem.

Płatności przeznaczone dla młodych rolników również świadczą o trudnościach w dostępie, gdyż przydział środków budżetowych na ten cel przez państwa członkowskie nie przekracza 2 % puli krajowej na płatności bezpośrednie zgodnie z postanowieniami WPR w tej dziedzinie na lata 2014–2020. Zatem można stwierdzić, że wielu młodym rolnikom odmawia się płatności z powodu braku środków budżetowych.

Skuteczne wykonywanie działalności rolnej wymaga ogromnych nakładów kapitału i inwestycji. Zazwyczaj młode osoby zakładające przedsiębiorstwa nie dysponują niezbędnymi środkami ku temu, podczas gdy młodzi rolnicy i rolniczki powinny móc planować swój proces rozwoju w perspektywie długoterminowej i dokonywać odpowiednich inwestycji. Wymaga to przewidywalnych warunków finansowania opartych zwłaszcza na dostępnych instrumentach finansowych i odpowiednich środkach zarządzania ryzykiem.

Instrumenty w ramach I i II filaru WPR stanowią dobrą podstawę finansowania i w związku z tym należy je dalej rozwijać w ramach WPR na lata 2021–2027. Tak więc pomoc bezpośrednia dla młodych rolników wymaga dodatkowego wsparcia, znacznie wykraczającego poza 2 % puli krajowej na płatności bezpośrednie, i należy ją przedłużyć. Jednocześnie rozwój obszarów wiejskich wymaga większego i wielostronnego wsparcia. Oprócz zapewniania młodym osobom pracującym w rolnictwie wsparcia kapitałowego przy zakładaniu przedsiębiorstw należy zapewnić im dostęp do możliwości rozwoju zwiększających ich konkurencyjność (pomoc inwestycyjna poprawiająca konkurencyjność, inwestowanie w rzeczowe aktywa trwałe, zachęcanie do korzystania z innowacyjnych technologii, wspieranie przyjaznych dla środowiska i energooszczędnych inwestycji), przy jednoczesnym zapewnieniu dywersyfikacji i większej liczby miejsc pracy poza rolnictwem

Należy rozważyć opracowanie nowego rodzaju mechanizmu finansowania mogącego zapewnić większe ramy finansowania młodej osobie podejmującej pracę na gospodarstwie lub wchodzącej w jego posiadanie.

Szczególnie ważne jest, aby młode osoby zajmujące się rolnictwem miały dostęp do metod przekazywania wiedzy praktycznej. W tym celu dostępne są różne możliwe instrumenty: systemy szkolenia i doradztwa skupione na przekazywaniu młodym osobom trudniącym się rolnictwem konkretnej wiedzy na temat rozpoczynania działalności oraz wiedzy operacyjnej, staże w gospodarstwie, wymiany w ramach programu Erasmus+ dla młodych przedsiębiorców, ścieżki kariery zawodowej, wymiana doświadczeń, usługi w zakresie inkubatorów przedsiębiorstw, programy dotyczące najlepszych praktyk.

W raporcie EKES podkreśla znaczenie WPR i właściwie funkcjonującego jednolitego rynku dla utrzymania rentownego rolnictwa i przyciągania młodych osób trudniących się rolnictwem do tego sektora.

Niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego budżetu WPR w okresie 2021–2027, aby sprostać wymogom w zakresie finansowania i znacząco wesprzeć wymianę pokoleniową. W tym celu na wsparcie młodych rolników (filar I i II) powinien zostać przyznany minimalny przydział w wysokości 2 % budżetu WPR. Aby zapewnić młodym rolnikom we wszystkich państwach członkowskich równe szanse na rozwój, należy dołożyć większych starań, aby podnieść poziom płatności bezpośrednich dla młodych rolników w tych państwach członkowskich, w których płatności bezpośrednie są znacznie niższe od średniej UE.

By wesprzeć wymianę pokoleniową w rolnictwie oraz młodych rolników na różnych etapach tworzenia gospodarstwa rolnego, należy lepiej powiązać ze sobą różne środki w ramach WPR i wdrożyć je w bardziej skoordynowany sposób.

EKES opowiada się za podniesieniem pułapu pomocy na rozpoczęcie działalności gospodarczej na rzecz młodych rolników, lecz przed przyznaniem tego tzw. wsparcia na rozpoczęcie działalności konieczne jest kompleksowe doradztwo w trakcie sporządzania realistycznego biznesplanu i planowania działalności.

Należy wydłużyć okres obowiązywania dopłaty uzupełniającej dla młodych osób pracujących w rolnictwie w ramach I filaru WPR z obecnych pięciu do siedmiu lat.

EKES zdecydowanie opowiada się za zapewnieniem młodym osobom zajmującym się rolnictwem dopłaty uzupełniającej w ramach I filaru WPR w wysokości przynajmniej 25 %.

W ramach jakiejkolwiek przyszłej reformy należy zachować obecne środki WPR, które za pośrednictwem rezerwy krajowej i programu dla młodych rolników wspierają młode osoby pracujące w rolnictwie oraz te osoby, które podejmują działalność w tym sektorze po raz pierwszy.

Aby utrzymać odpowiednią rezerwę krajową dla młodych rolników w ujęciu rocznym, państwa członkowskie powinny mieć możliwość stosowania systemu zwrotów w odniesieniu do sprzedaży i leasingu gospodarstw, z uwzględnieniem specyfiki ustawodawstwa krajowego.

EKES popiera wyższy poziom wsparcia na inwestycje strukturalne w ramach II filaru WPR, który dostępny jest w większości państw członkowskich dla młodych wyszkolonych osób trudniących się rolnictwem. Zaleca, aby pomoc ta wypłacana była przez siedem lat zamiast obecnych pięciu.

Opowiada się także za wprowadzeniem w państwach członkowskich programu przedemerytalnego w ramach II filaru WPR.

EKES zaleca państwom członkowskim ustanowienie konkretnych ram prawnych dotyczących przekazywania gospodarstw rolnych.

EKES zaleca również, by wprowadzić w ramach II filaru dopłaty uzupełniające w wysokości przynajmniej 25 % do opłat ekologicznych dla młodych osób pracujących w rolnictwie, by zwiększyć liczbę osób z nich korzystających.

Zapewnienie młodym osobom zatrudnionym w rolnictwie nisko oprocentowanych pożyczek i taniego finansowania powinno być priorytetem. Należy rozważyć opracowanie nowego rodzaju mechanizmu finansowania z minimalnymi obciążeniami biurokratycznymi, mogącego zapewnić większe ramy finansowania młodej osobie podejmującej pracę na gospodarstwie lub wchodzącej w jego posiadanie.

Partnerstwa mogą odegrać zasadniczą rolę w wymianie pokoleniowej i należy do nich zachęcać poprzez wsparcie w ramach II filaru WPR i krajowych środków podatkowych.

Należy także zapewnić w ramach II filaru dostęp do metod przekazywania wiedzy praktycznej. EKES uważa, że państwa członkowskie powinny zwiększyć finansowanie doradztwa oraz kształcenia i szkolenia młodych osób zajmujących się działalnością rolną. Powinny też zachęcać do wymiany pokoleniowej poprzez minimalizowanie kosztów i opodatkowania związanego z przekazywaniem gospodarstw między pokoleniami

EKES uważa, że zwiększenie inwestowania w środki miękkie (kształcenie, warunki społeczne) byłoby korzystne. Chociaż niektóre państwa członkowskie zapewniły placówki edukacyjne i szkoleniowe młodym osobom pracującym w rolnictwie (przykładem jest tu Kildalton College w Irlandii), istniejące dane wskazują na potrzebę zwiększenia środków finansowych na kształcenie i szkolenia. Ważne jest skoordynowane wdrażanie programów w zakresie komunikacji i doradztwa.

Należy zachęcać młode kobiety do przyjmowania odpowiedzialności za zarządzanie w rolnictwie oraz osiedlania się na obszarach wiejskich i odgrywania pełnej i aktywnej roli w sektorze rolnym poprzez propagowanie odpowiedzialności kobiet, sieci młodych rolniczek itp. Programy rozwoju umiejętności w zakresie przedsiębiorczości mogą w istotny sposób przyczynić się do zakładania i pomyślnego funkcjonowania niezależnych przedsiębiorstw rolnych.

EKES uważa, że plany strategiczne WPR powinny zawierać element edukacji w szkołach w celu promowania pozytywnego wpływu rolnictwa na gospodarkę w szerszym ujęciu, a także popiera koncepcję wzmocnienia definicji rolnika aktywnego zawodowo.

Szczególną uwagę należy zwrócić na młodych rolników prowadzących działalność na obszarach o ograniczeniach naturalnych. Ich zasadnicza rola powinna zostać lepiej odzwierciedlona w drugim filarze WPR.