W odpowiedzi na korespondencję samorządu rolniczego w sprawie nowej delimitacji ONW w związku z publikacją rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 marca 2015r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przedstawił informacje i wyjaśnienia, odnosząc się szczególnie do uwag województwa podkarpackiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego, podlaskiego oraz małopolskiego.

• Delimitacja obszarów z ograniczeniami naturalnymi była prowadzona z poszanowaniem przepisów rozporządzenia nr 1305/2013. Stosowane były kryteria biofizyczne [tj. dotyczące klimatu (długość okresu wegetacji, temperatura w okresie wegetacyjnym, brak wody), gleby i klimatu (słaba przepuszczalność gleby, uziarnienie gleby i kamienistość, głębokość strefy korzeniowej, słabe właściwości chemiczne, nadmierna wilgotność gleby), ukształtowania terenu]. Równocześnie, obowiązkowym elementem nowej delimitacji było wyłączenie ze wsparcia jednostek administracyjnych (gmin/obrębów ewidencyjnych), ”.. na których znaczące ograniczenia naturalne zostały udokumentowane, ale przezwyciężono je dzięki inwestycjom lub działalności gospodarczej, lub dzięki normalnej produktywności gruntów, lub jeśli metody produkcji lub systemy rolnicze rekompensują utracone dochody lub dodatkowe koszty...”(rozporządzenie nr 1305/2013, art. 32, ust. 3) — tzw. procedura zawężenia obszarów (ang. fine tuning). W ocenie służb KE w ramach fine tuning muszą zostać wykluczone ze wsparcia ONW obszary na których, pomimo występowania ograniczeń naturalnych, na skutek np. wysokiej intensywności produkcji nie istnieje ryzyko wyłączenia tych gruntów z użytkowania rolniczego. Mając to na uwadze w warunkach polskich wykorzystano wskaźniki techniczno-organizacyjne pozwalające ocenić na ile produkcja na danym obszarze jest intensywna. Chodzi o wskaźniki: obsady zwierząt (liczba przeliczeniowych sztuk zwierząt jest równa bądź większa od 0,9 LU na I ha użytków rolnych), udziału upraw trwałych w powierzchni użytków rolnych (udział tych upraw jest równy bądź większy od 35,7%) oraz udziału upraw ogrodniczych w powierzchni użytków rolnych (udział tych upraw jest równy bądź większy od 15,0%). Warto przypomnieć, że w warunkach polskich 1578 obrębów ewidencyjnych zostało uznanych za intensywne, w tym 624 obręby ewidencyjne na obszarach ONW (na terenie których łączna powierzchnia gruntów rolnych wyniosła 179,5 tys. ha, a więc 1% gruntów rolnych w kraju). Zastosowana wartość wskaźnika obsady zwierząt (tj. > 0,9 LU/ha UR) przekracza średnią wartość LU/ha w kraju, która wynosi 0,55 LU/ha UR. Przyjęta wartość „co najmniej 66% udział gruntów w posiadaniu gospodarstw intensywnych w łącznej powierzchni gruntów w danym obrębie ewidencyjnym” oznacza, że są to obręby ewidencyjne jednorodne pod względem produkcji. Produkcja rolnicza, a zwłaszcza stan pogłowia zwierząt w warunkach lokalnych podlega fluktuacjom, a niektóre z nich mają charakter trwały (np. zaprzestanie utrzymywania zwierząt). Zmiany te mogą więc w przyszłości wpłynąć na poziom udziału gruntów rolnych w posiadaniu gospodarstw intensywnych. Na skutek zmian zachodzących w strukturze produkcji rolnej w Polsce resort rolnictwa będzie rozważał przeprowadzenie rewizji fine tuning w nowej perspektywie finansowej.

• Dodatkowo obszary mogą kwalifikować się do płatności ONW jedynie jeśli występujące ograniczenia naturalne zostaną uznane za znaczące, tj. gdy co najmniej 60% użytków rolnych w obrębie ewidencyjnym/gminie spełnia co najmniej jedno z kryteriów biofizycznych” na poziomie podanej wartości progowej. Z uwagi na fakt, iż gminy w Polsce są zróżnicowane pod względem produktywności gleb (część gminy posiada dobre warunki a inna część skrajnie niekorzystne) wyznaczenie ONW w oparciu o kryteria biofizyczne zostało dokonane dwuetapowo, na poziomie gmin (1 etap) — gdy co najmniej 60% UR w gminie spełnia co najmniej jedno z kryteriów biofizycznych na poziomie podanej wartości progowej oraz obrębów ewidencyjnych (2 etap) — w przypadku gdy gmina jako całość nie spełniała ww. warunku. Drugi etap polegał na weryfikacji, które obręby ewidencyjne w danej gminie spełniają kryteria kwalifikacji do ONW.

• Utrata statusu ONW typ nizinny w Polsce przez część obszarów jest wynikiem odejścia od dotychczas stosowanych kryteriów, jakimi były Wskaźnik Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WWRPP) oraz czynniki demograficzne: gęstość zaludnienia w gminie i procent ludności w gospodarstwach rolnych, na rzecz nowych, jednolitych w całej UE kryteriów biofizycznych. Zwracamy na to uwagę, ponieważ w niektórych województwach część obszarów w okresie 2003-2004 została zakwalifikowana do ONW typ nizinny przede wszystkim z uwagi na kryteria demograficzne (niska gęstość zaludnienia). Warunki środowiskowe mierzone wartością wskaźnika Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WWRPP) miały mniejsze znaczenie. Sytuacja taka miała miejsce szczególnie w województwie podlaskim oraz województwie warmińsko-mazurskim. W przypadku kwalifikacji jedynie części obrębów ewidencyjnych w danej gminie do ONW typ nizinny wskaźniki demograficzne nie były brane pod uwagę, a do ONW były kwalifikowane jedynie te obręby ewidencyjne w których wartość WWRPP ≤ 56 punktów.

• Kryteria delimitacji ONW typ górski nie uległy zmianie od 2004 r. (pierwsza delimitacja ONW). Do tego typu ONW zalicza się gminy i obręby ewidencyjne, w których zgodnie z numerycznym modelem terenu (DEM) ponad połowa użytków rolnych jest położona powyżej 500 m n.p.m. W obecnym okresie programowania dokonane zostało jedynie uaktualnienie zasięgów tego typu obszarów z uwagi na zachodzące w ostatnich latach zmiany w użytkowaniu gruntów położonych powyżej 500 m n.p.m. Jednocześnie podjęte zostały prace mające na celu umożliwienie zróżnicowania wsparcia na obszarach ONW typ górski i podgórski w zależności od systemu rolnego (obsada zwierząt). Przedmiotowa zmiana w chwili obecnej oczekuje na akceptację służb KE.

W wyniku nowej delimitacji nastąpiło zmniejszenie powierzchni ONW z ograniczeniami naturalnymi (w stosunku do dotychczasowej powierzchni ONW typ nizinny) z 51,5% UR do 46,0% UR. Jednakże w związku z wyodrębnieniem nowej kategorii ONW typ specyficzny strefa I (obszary o walorach przyrodniczo-turystycznych) ogólna powierzchnia ONW w Polsce uległa zwiększeniu z 56,1% UR do 58,7% UR. Ponadto zwiększono, względem poprzedniego okresu, zasięg strefy drugiej ONW tj. strefy z wyższą płatnością. Chcąc zachować dużą dokładność nowych wydzieleń ONW, prace prowadzone były w oparciu o szczegółowe i aktualne dane. IUNG-PIB w oparciu o dane dotyczące klasoużytków oraz warunków klimatycznych dokonał aktualizacji Wskaźnika Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WWRPP), a jego wartość została wyliczona do każdego obrębu ewidencyjnego w Polsce. W trakcie wyznaczania ONW utrzymano dotychczasowe (tj. obowiązujące w okresie 2004-2018) podejście do zróżnicowania stawek w zależności od stopnia ograniczeń naturalnych mierzonych krajowym WWRPP. Do ONW z ograniczeniami naturalnymi strefy | zostały zakwalifikowane obszary z wartością WWRPP powyżej 52 pkt., natomiast do ONW z ograniczeniami naturalnymi strefy Il zostały zakwalifikowane obszary z wartością WWRPP równą lub poniżej 52 pkt. Tereny charakteryzujące się WWRPP poniżej 52 pkt, należą do skrajnie niekorzystnych do prowadzenia produkcji rolnej.