W odpowiedzi na wniosek zgłoszony podczas XIII posiedzenia KRIR (>>>) w sprawie analizy prawnej umów kontraktacyjnych oraz innych umów na dostawy produktów rolno-spożywczych w innych krajach UE w szczególności w kontekście ochrony rolników w sytuacji niemożności dostarczenia przez nich partii towaru wymaganej przez umowę spowodowaną przez siłę wyższą, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w piśmie z dnia 29 listoapda 2018 r. informuje, co następuje:

"Obowiązek zawarcia umowy pomiędzy producentem produktów rolnych, a pierwszym nabywcą został określony w przepisach ustawy z dnia I l marca 2004 r. o organizacji niektórych rynków rolnych (Dz.U. z 2018 r, poz. 945 z późn. zm.) wykonującej postanowienia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007. Zakres w jakim muszą być zawierane ww. umowy został wskazany  art. 38q ustawy o organizacji niektórych rynków rolnych tj.:

Art. 38q 1. Każde dostarczenie produktów rolnych należących do sektorów, o których mowa w art. I ust. 2 lit. a, lit. c wyłącznie w zakresie buraków cukrowych, lit. f, h, i, n, o, lit. p wyłącznie w zakresie mleka surowego, lit. q, r. s oraz t rozporządzenia nr 1308/2013, z wyłączeniem dostaw bezpośrednich i rolniczego handlu detalicznego w rozumieniu ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2017 r. poz. 149 i 60) oraz sprzedaży bezpośredniej w rozumieniu ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz.U. z 2017 r. poz. 242 i 471 oraz z 2018 r. poz. 650), przez producenta będącego rolnikiem w rozumieniu art. 4 pkt I lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 637/2008 i rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009 (Dz.Urz. UE L 347 z 20.12.2013, str. 608, z późn. zm.), którego gospodarstwo rolne jest położone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, do pierwszego nabywcy będącego przetwórcą lub dystrybutorem, który nie zbywa tych produktów rolnych bezpośrednio konsumentom finalnym, zwanym dalej "dystrybutorem", wymaga zawarcia umowy obejmującej jedną lub wiele dostaw, spełniającej warunki określone w:

1) art. 125 i art. 127 oraz w załącznikach X i XI do rozporządzenia nr 1308/2013 w przypadku produktów rolnych należących do sektora, o którym mowa art. I ust. 2 lit. c rozporządzenia nr 1308/2013, wyłącznie w zakresie buraków cukrowych;

2) 148 ust. 2 rozporządzenia nr 1308/2013 w przypadku produktów rolnych należących do sektora, o którym mowa w art. I ust. 2 lit. p rozporządzenia nr 1308/2013, wyłącznie w zakresie mleka surowego;

3) 168 ust. 4 i 6 rozporządzenia nr 1308/2013 - w przypadku produktów rolnych należących do sektorów, o których mowa w art. I ust. 2 litr a; f, h„i, n, o, q, r, s oraz t rozporządzenia nr 1308/2013.

1a. Uznaje się, że warunek zawarcia pisemnej umowy określony w punkcie I pkt I odpowiednio załącznika X i XI do rozporządzenia nr 1308/2013, art. 148 ust. 2 lit. b oraz art. 168 ust. 4 lit. b tego rozporządzenia jest spełniony również w przypadku zawarcia umowy w formie dokumentowej albo elektronicznej.

1b. Oprócz przypadku, o którym mowa w art. 148 ust. 3 oraz art. 168 ust. 5 rozporządzenia nr 1308/2013, przepisów ust. 1 nie stosuje się również w przypadku, gdy producent, o którym mowa w ust. l , będący członkiem:

1) grupy producentów rolnych w rozumieniu przepisów o grupach producentów rolnych i ich związkach sprzedaje produkty rolne do grupy producentów rolnych, której jest członkiem,

2) wstępnie uznanej grupy producentów owoców i warzyw za organizację producentów owoców i warzyw w rozumieniu przepisów o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu sprzedaje owoce lub warzywa do tej grupy,

3) uznanej organizacji producentów owoców i warzyw w rozumieniu przepisów o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu sprzedaje owoce lub warzywa do tej organizacji,

4) organizacji producentów uznanej na podstawie art. 38i ust. I lub uznanej w rozumieniu przepisów o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych sprzedaje produkty rolne do tej organizacji

- jeżeli statut lub umowa, lub umowa członkowska tej grupy lub tej organizacji spełniają, w zależności od produktu, warunki określone w art. 125 lub art. 127 rozporządzenia nr 1308/2013 oraz odpowiednio w załączniku X lub XI do tego rozporządzenia albo art. 148 ust. 2 lit. a-c, albo art. 168 ust. 4 lit. a-c tego rozporządzenia.

1c. Umowę, o której mowa w ust. 1 i 1a, nabywca, o którym mowa w ust. l , przechowuje przez 2 lata, licząc od końca roku, w którym została zrealizowana ostatnia dostawa w ramach tej umowy.

2. (uchylony)

3. Umowa, o której mowa w ust. l , dotycząca dostarczania tytoniu zawierana jest w terminie do dnia 15 marca roku zbiorów.

3a. Dyrektor oddziału terenowego Krajowego Ośrodka właściwy według miejsca siedziby lub zamieszkania nabywcy przeprowadza kontrole spełniania obowiązku zawierania umów, o których mowa w ust. l .

4. Minister właściwy do spraw rynków rolnych może określić, w drodze rozporządzenia, minimalny okres obowiązywania umowy, o której mowa w ust. l, oraz minimalny okres od zawarcia umowy do realizacji dostawy, mając na względzie zapewnienie właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Umowa musi spełniać warunki określone odpowiednio w art. 125 i 127, art. 148 ust. 2 oraz art. 168 ust. 4 (w zależności od produktu) rozporządzenia nr 1308/2013 tj.:

1. jest sporządzana przed dostawą;
2. jest sporządzona w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej; oraz
3. zawiera szczególności następujące elementy:

• cenę do zapłaty za dostawę, która:
  • jest niezmienna i określona w umowie; lub
  • jest obliczana poprzez połączenie różnych czynników określonych w umowie, które mogą obejmować wskaźniki rynku odzwierciedlające zmiany warunków na rynku, dostarczoną ilość oraz jakość lub skład dostarczonych produktów rolnych;
• ilość i jakość odnośnych produktów, które można dostarczyć lub które muszą zostać dostarczone, wraz z terminem takich dostaw;
• okres obowiązywania umowy, który może być ograniczony lub nieograniczony, z klauzulami dotyczącymi rozwiązania umowy;
• szczegóły dotyczące teminów i procedur płatności;
• ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy produktów rolnych; oraz
• przepisy mające zastosowanie w przypadku zaistnienia siły wyższej.

Podkreślenia wymaga fakt, że jednym z warunków zawarcia umowy, zgodnie z art. 148 ust. 4 oraz 168 ust. 6 rozporządzenia nr 1308/2013, jest to, że wszystkie elementy umów na dostawę produktów rolnych zawieranych przez producentów z przetwórcami lub dystrybutorami są swobodnie negocjowane pomiędzy stronami.

Polska jest jedynym państwem członkowskim, które na szeroką skalę wdrożyło postanowienia art. 168 (stosunki umowne) rozporządzenia nr 1308/2013. Inne państwa członkowskie wdrożyły te postanowienia w odniesieniu do wybranych sektorów:

• Rumunia (zboża),
• Portugalia, Francja, Litwa (mleko),
• Włochy (mleko, oliwa z oliwek),
• Węgry (świeże wiśnie przeznaczone do przetwórstwa),
• Grecja (uznaje organizacje producentów w sektorze owoców i warzyw, pod warunkiem, że spełniają wymagania zawarte w art. 168).

Odrębnymi umowami są umowy kontraktacyjne, które nie są obligatoryjne. Umowy kontraktacyjne zawierane są w oparciu o przepisy zawarte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1025). Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia (art. 613 l).

Zatem biorąc pod uwagę powyższe przepisy, należy wskazać, że jedną z podstawowych zasad przy zawieraniu umowy, również kontraktacyjnej, jest swoboda ich zawierania - przejawia się ona nie tylko swobodą kształtowania treści umowy, ale także swobodą wyboru kontrahenta oraz decydowania o tym, czy umowę zawrzeć. Zasada swobody umów wyrażona została w art. 353 Kodeksu cywilnego, mówi o tym, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: www.gov.pl/documents/912055/913531/wzr%C3%B3r_projektu_umowy_kontraktacii.pdf/095349ec-a3cd-941f-820f-415977d5daf7 został zamieszczony przykładowy projekt umowy kontraktacyjnej na dostarczanie produktów rolnych. Projekt ten zawiera wymagane elementy umowy wynikające z przepisów rozporządzenia nr 1308/2013. Ma on charakter uniwersalny może być zastosowany do wszystkich produktów rolnych, zawiera postanowienia regulujące stosunki między stronami w zakresie m.in. jakości produktów rolnych, warunków realizacji umowy i terminów dostaw, procedury płatności, kar umownych oraz siły wyższej, takiej jak np.: niekorzystne warunki pogodowe niebędące klęskami żywiołowymi. W takim przypadku strony nie ponosiłyby odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie postanowień umowy.

W ocenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w świetle przepisów prawa UE oraz krajowego, nie ma możliwości dokonania zmian w przepisach prawnych polegających na wprowadzeniu obowiązkowego przepisu dotyczącego treści umów, polegającego na odstąpieniu od karania rolników za niedostarczenie odpowiedniej partii produktów rolno-spożywczych na skutek wystąpienia siły wyższej. Zarówno przepisy dotyczące umów zawarte w ustawie z dnia I l marca 2004 r. o organizacji niektórych rynków rolnych, jak i przepisy stanowiące o umowach kontraktacyjnych wynikające z Kodeksu cywilnego zawierają przepisy dotyczące występowania siły wyższej oraz okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, co stanowi podstawę do ukształtowania treści umowy w sposób uwzględniający np. wystąpienie suszy."