W odpowiedzi na wniosek Zarządu KRIR do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji dotyczący interpretacji pojęcia budynku gospodarczego, o którym mowa w zasadach udzielania pomocy finansowej, w formie zasiłków celowych z pomocy społecznej, dla osób i rodzin poszkodowanych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych, Departament Ochrony Ludności i Zarządzania Kryzysowego przedstawił stanowisko, że w myśl pkt. 1.3 Zasad udzielania, ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, pomocy finansowej w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących, poszkodowanych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych, z dnia 17 sierpnia 2017 r., znak: DOLIZK-IV775-10/2017, zmienionych pismem z dnia 29 sierpnia 2017 r., znak: DOLIZK-lV-775-20/2017, przez budynek mieszkalny rozumie się także budynek gospodarczy służący zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny lub osoby samotnie gospodarującej, w szczególności budynek inwentarski.
Powyższe koresponduje z przeznaczeniem zasiłków celowych. Zgodnie z art. 39 ust. 1 ww. ustawy z dnia 12 marca 2014 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 930, z późn. zm.), zasiłek celowy może zostać przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. W myśl art. 40 ust. 2 przywołanej ustawy, zasiłek celowy może być przyznany osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej. Ww. zasiłek może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi (art. 40 ust. 3). Odpowiednio do powyższego, zasiłki celowe przysługują osobom i rodzinom, które w wyniku strat poniesionych wskutek klęski żywiołowej w prowadzonym przez siebie gospodarstwie domowym, znalazły się w szczególnie trudnej sytuacji, w której nie są w stanie zaspokajać swoich niezbędnych potrzeb bytowych w oparciu o posiadane środki własne. Zasiłek celowy może zatem zostać przeznaczony na remont czy odbudowę takiego budynku gospodarczego, który służy realizacji niezbędnej potrzeby bytowej poszkodowanej rodziny czy osoby samotnie gospodarującej, czyli takiej bez zaspokojenia której osoba nie może egzystować, to potrzeba związana z codziennym funkcjonowaniem każdego człowieka i niezbędna do normalnej, godnej egzystencji na poziomie elementarnym.” (wyrok WSA z dnia 4 września 2014 r., sygn. akt Il SA/Go 482/14); takiej która jest niezbędna do normalnej egzystencji osoby ubiegającej się o przyznanie zasiłku, w warunkach odpowiadających godności człowieka.” (wyrok NSA z dnia 3 października 2008 r., sygn. akt I OSK 1523/07); takiej bez zaspokojenia której osoba nie może egzystować, zagrożone są warunki jej istnienia, a w szczególności życie lub zdrowia.” (wyrok NSA z 30 września 2008 r., I OSK 1451/07). Oceny zasadności przyznania zasiłku celowego dokonuje się po przeprowadzeniu, przez pracowników ośrodka pomocy społecznej, rodzinnego wywiadu środowiskowego, w wyniku którego ustalany jest w szczególności zakres szkód wyrządzonych zdarzeniem klęskowym oraz zakres niezbędnej pomocy. Celem wywiadu jest bowiem ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej wnioskodawcy oraz jego potrzeb.
W świetle powyższego, nie budzi wątpliwości uznanie za budynek gospodarczy służący zaspokojeniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny budynku służącego do hodowli zwierząt gospodarskich zapewniających głównie pozyskiwanie żywności dla rodziny. Jednocześnie nie wydaje się, aby co do zasady - za analizowanego rodzaju budynek gospodarczy mógł zostać uznany budynek związany z prowadzeniem działalności gospodarczej, co wynika z ww. definicji budynku gospodarczego. Zaspokojeniem niezbędnej potrzeby bytowej nie wydaje się również zasadniczo pozostawać remont/odbudowa budynku gospodarczego wykorzystywanego w ramach działalności rolniczej na cele produkcji rolnej, w sytuacji, w której budynek ten nie jest związany z zaspokojeniem potrzeb rodziny (np. nie służy wytwarzaniu w nim produktów głównie dla potrzeb rodziny), lecz związany jest z produkcją towarów przeznaczonych głównie na sprzedaż na rynku.
Przekazano, że niemniej jednak nie można wykluczyć, w wyjątkowej sytuacji (z uwzględnieniem zasad i celów pomocy społecznej), udzielenia pomocy na remont bądź odbudowę budynku gospodarczego, który co prawda nie służy bezpośrednio zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych uprawnionych, lecz służy głównie produkcji towarowej na rynek. Dotyczy to sytuacji, w której brak środków pieniężnych ze sprzedaży produktów dla potrzeb rynku (przy braku innych źródeł dochodu) — ze względu na skalę zniszczeń na skutek zdarzenia klęskowego — doprowadzi do braku zaspokojenia niezbędnych potrzeb bytowych rodziny albo osoby samotnie gospodarującej, czemu przeciwdziałać będzie uzyskanie środków na remont/odbudowę budynku gospodarczego. Zgodzić się przy tym należy z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2016 r., sygn. akt IV SA/Po 542/16, w którym wskazano, że „wspieraniu, także finansowemu, aktywności zawodowej i działalności zarobkowej (w tym gospodarczej) osób fizycznych służą w pierwszym rzędzie instrumenty przewidziane w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1065, z późn. zm.), a nie świadczenia z pomocy społecznej, gdyż te ostatnie (...) wolą ustawodawcy nakierowane zostały na zaspokajanie konkretnych potrzeb bytowych”. Powyższe można odnieść także do działalności w rolnictwie, gdzie w zakresie ewentualnej pomocy właściwym pozostaje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Odnośnie zdarzeń klęskowych, jakie wystąpiły w sierpniu tego roku, w szczególności wskazano, przygotowany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, program pomocy poszkodowanym rolnikom. Szczegółowe warunki przyznania ww. pomocy określa Uchwała nr 129/2017 Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 2017 r. w sprawie ustanowienia programu pomocy dla rolników i producentów rolnych, którzy ponieśli szkody w gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji rolnej spowodowane wystąpieniem w sierpniu 2017 r. huraganu, gradu lub deszczu nawalnego, który m.in. przewiduje dofinansowanie na odtworzenie budynków służących działalności rolniczej producentów rolnych. W tym miejscu zaznaczono, że ministrem właściwym do udzielania szczegółowych informacji o formach wsparcia poszkodowanych producentów rolnych i ich redystrybucji jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Zauważono również, że pojęcia „budynek gospodarczy” i „budynek inwentarski” zdefiniowane są w przepisach rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1422). Zgodnie z definicją legalną zawartą w 5 3 pkt 8 ww. rozporządzenia budynkiem gospodarczym jest budynek przeznaczony do niezawodowego wykonywania prac warsztatowych oraz do przechowywania materiałów, narzędzi, sprzętu i płodów rolnych służących mieszkańcom budynku mieszkalnego, budynku zamieszkania zbiorowego, budynku rekreacji indywidualnej, a także ich otoczenia, a w zabudowie zagrodowej przeznaczony również do przechowywania środków produkcji rolnej i sprzętu oraz płodów rolnych. Z kolei budynkiem inwentarskim jest budynek służący do hodowli inwentarza (5 209 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia).
Podsumowując resort podkreślił, że nie każdy budynek gospodarczy związany z danym gospodarstwem domowym może zostać uznany. za budynek gospodarczy, o którym mowa w pkt 1.3 przywołanych na wstępie Zasad (...), tj. za budynek gospodarczy, na którego remont bądź odbudowę może być przyznana pomoc w formie zasiłku celowego, gdyż pomoc może zostać przyznana jedynie na remont/odbudowę budynku gospodarczego służącego zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny lub osoby samotnie gospodarującej.
Niezależnie od powyższego zauważono, że przywołane przez samorząd rolniczy Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 sierpnia 2017 r. w sprawie gmin poszkodowanych w wyniku działania żywiołu w sierpniu 2017 r., w których stosuje się szczególne zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych (Dz. U z dnia 17.08.2017 r., poz. 1547) oraz Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie gmin poszkodowanych w wyniku działania żywiołu w sierpniu 2017 r., w których stosuje się szczególne zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych (Dz. U z dnia 25.08.2017 r., poz. 1583), nie są związane z udzielaniem pomocy społecznej, o której mowa w ww. Zasadach ( ) Rozporządzenia te wydane zostały na podstawie art. 2 ustawy z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1067), zgodnie z którym Prezes Rady Ministrów na podstawie danych przekazywanych przez właściwych wojewodów, uwzględniając rodzaj żywiołu oraz skutki przez niego wyrządzone, na okres nie dłuższy niż 24 miesiące, określa, w drodze rozporządzenia, gminy lub miejscowości, w których stosuje się szczególne zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych, a także szczególne zasady zagospodarowania terenów oraz zasady i tryb nabywania nieruchomości, w związku z osunięciem ziemi. Uwzględniając powyższe, poinformowano, że umieszczenie gminy w rozporządzeniu umożliwia skorzystanie z uproszczonych procedur postępowania przed organami administracji architektoniczno-budowlanej przewidzianych w ww. ustawie, tj. m.in.: zwolnienie z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę czy zgłoszenia remontu, wyłączenie stosowania przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Przekazano, że nie determinuje jednak przyznania zasiłków celowych dla osób zamieszkujących na terenie gmin wymienionych w rozporządzeniach. Podstawa do ich przyznania znajduje się bowiem w ustawie o pomocy społecznej.
