Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ustosunkowało się do wniosku Zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych w sprawie stworzenia systemu niezależnej oceny płodów rolnych przedłożonego resortowi 20 listopada br. Konkluzją przekazanych w odpowiedzi informacji jest stanowisko MRiRW, zgodnie z którym rozwiązaniem, które powinno przyczyniać się do wzmocnienia pozycji rynkowej rolników jest tworzenie grup producentów rolnych. Poniżej przedstawiamy pełną  treść niniejszego pisma.

Odnosząc się do kwestii niezależnej oceny tusz zwierząt rzeźnych, należy podkreślić, iż obowiązek prowadzenia klasyfikacji tusz wynika z przepisów wspólnotowych. W przypadku tusz wieprzowych, skala klasyfikacji została ustalona na mocy rozporządzenia Rady (EWG) nr 3220/84 z dnia 13 listopada 1984 r. ustanawiającego wspólnotową skalę klasyfikacji tusz wieprzowych. Szczegółowe zasady jej stosowania zawiera rozporządzenie Komisji (EWG) nr 2967/85 z 24 października 1985 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania wspólnotowej skali klasyfikacji tusz wieprzowych. W odniesieniu do tusz wołowych, klasyfikację prowadzi się w oparciu o rozporządzenie Rady (WE) nr 1183/2006 z dnia 24 lipca 2006 r. dotyczące wspólnotowej skali klasyfikacji tusz dojrzałego bydła oraz o kilka rozporządzeń wykonawczych, m.in.: rozporządzenie Komisji (EWG) nr 344/1991 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) nr 1186/90 rozszerzającego zakres wspólnotowej skali klasyfikacji tusz wołowych, rozporządzenie Komisji (WE) nr 103/2006 przyjmujące dodatkowe przepisy dla stosowania wspólnotowej skali klasyfikacji tusz bydła dojrzałego.

Obok obowiązujących wprost przepisów wymienionych wyżej rozporządzeń, zasady stosowania klasyfikacji w Polsce reguluje również ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 187, poz. 1577, z późn. zm.). Ustanawia ona m.in. wymagania odnośnie rzeczoznawców prowadzących klasyfikację tusz wieprzowych i wołowych.

Należy zauważyć, iż ani przepisy wspólnotowe ani krajowe nie precyzują statusu rzeczoznawcy prowadzącego klasyfikację tusz – może on być pracownikiem zakładu ubojowego, ale może być także pracownikiem np. grupy producentów lub prywatnej firmy klasyfikacyjnej, może też prowadzić działalność gospodarczą na własny rachunek. Wymagania, które musi spełnić, ustala szczegółowo art. 35 ww. ustawy.

W świetle powyższego, należy stwierdzić, że decyzja o wyborze sposobu klasyfikowania może być przedmiotem umowy pomiędzy zakładem a rolnikami dostarczającymi do niego żywiec. W tym zakresie pojawiały się inicjatywy, m.in. Polskiego Związku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „POLSUS”, który zaproponował utworzenie przez branżę podmiotu w formie spółki, w skład której weszliby przedstawiciele przemysłu mięsnego i producentów trzody chlewnej, który mógłby zająć się prowadzeniem klasyfikacji. Sposób działania wzorowany byłby na modelu firmy francuskiej, powołanej z inicjatywy producentów trzody na początku lat 70tych. Firma ta, obok dokonywania szacowania mięsności oraz oznaczania klasą jakości, zajmuje się również ważeniem, a także przekazywaniem informacji o wynikach klasyfikacji producentom świń. Firma finansowana jest ze środków płaconych przez producentów żywca od sztuki sklasyfikowanego zwierzęcia.

Jednocześnie chciałbym podkreślić, że prowadzanie klasyfikacji tusz zwierząt rzeźnych podlega nadzorowi ze strony Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS). Inspekcja ta jest jednostką państwową, podległą bezpośrednio Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Pracownicy wojewódzkich inspektoratów, z upoważnienia Wojewódzkich Inspektorów Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, prowadzą regularne kontrole prawidłowości klasyfikacji tusz wieprzowych i wołowych. Kontrole są przeprowadzane raz na 2 miesiące w każdej rzeźni w przypadku tusz wieprzowych, natomiast średnio raz w miesiącu w każdej rzeźni w przypadku tusz wołowych. Jednocześnie każdy rzeczoznawca dokonujący klasyfikacji tusz powinien być skontrolowany minimum raz w kwartale. Biorąc pod uwagę kontrolę klasyfikacji tusz wieprzowych, kontrola obejmuje m.in. sprawdzenie, czy klasyfikację prowadzi uprawniony rzeczoznawca ds. klasyfikacji tusz wieprzowych, sprawdzenie poprawności klasyfikacji i poprawności równania regresji, ustalenie prezentacji tusz wieprzowych, stosowanej w zakładzie, sprawdzenie czasu pomiaru mięsności oraz ważenia tusz, sprawdzenie poprawności znakowania oraz dokumentacji wystawianej dostawcom żywca i jej porównanie z dokumentacją zakładową (zgodność w zakresie masy, klasy mięsności). W przypadku kontroli tusz wołowych, inspektor sprawdza m.in. uprawnienia rzeczoznawcy, prawidłowość prowadzonej klasyfikacji, prawidłowość obróbki tuszy, masę tuszy, oznakowanie tuszy, dokumentację związaną z raportowaniem cen.

Chciałbym również podkreślić, że na podstawie doświadczeń, uzyskanych w wyniku kontroli prawidłowości klasyfikacji prowadzonych przez IJHARS, jak również postulatów zgłaszanych przez przedstawicieli sektora produkcji wieprzowiny, w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi podjęte zostały działania mające na celu wprowadzenie zmian usprawniających system klasyfikacji. W tym celu przygotowano odpowiednie zmiany prawne.

Nowelizacja ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, która weszła w życie w październiku 2007 r., rozszerzyła zakres naruszeń zasad klasyfikacji, za wystąpienie których można zastosować sankcje w postaci grzywny. Kolejna nowelizacja, wprowadzona ustawą z dnia 24 października 2008 r. o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2008 r., nr 214, poz. 1346, weszła w życie w dniu 18 grudnia 2008 r.), przewiduje dalsze rozszerzenie i zaostrzenie sankcji w zakresie klasyfikacji, m.in. możliwość zastosowania kary pieniężnej, w wysokości do trzykrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, za nieusunięcie nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli w terminie określonym we wnioskach pokontrolnych.

W obrocie zbożem oceny jakości dostarczanego zboża dokonuje kupujący ziarno posiadający zwykle odpowiednie laboratorium do określenia istotnych parametrów kupowanego ziarna. W przypadku pojawienia się wątpliwości, co do rzetelności dokonanej oceny jakości dostarczonego zboża oferent może skorzystać z usług Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, która może, za odpowiednią opłatą, dokonać oceny jakości oferowanej partii zboża. W przypadku sprzedaży zbóż w ramach działań interwencyjnych parametry jakościowe, ich poziom oraz metody określania wyróżników jakościowych określa prawodawstwo wspólnotowe.

Nawiązując do sektora mleczarskiego, ocena parametrów chemicznych mleka skupowanego przez podmioty skupujące i zakłady mleczarskie wykonywana jest w laboratoriach podmiotów skupujących lub zakładów mleczarskich lub też w laboratoriach zewnętrznych wykonujących badania na zlecenie. W związku z faktem, iż w ramach funkcjonującego w Polsce od 2004 r. systemu kwot mlecznych, zawartość tłuszczu w mleku uwzględniana jest do określenia stopnia wykorzystania przez producentów mleka posiadanych indywidualnych kwot mlecznych, na mocy przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych stworzono system badania zawartości tłuszczu w mleku. W ramach tego systemu wszystkie laboratoria wykonujące oznaczenie zawartości tłuszczu w mleku są zobowiązane do:

Laboratorium Referencyjnym do badania zawartości tłuszczu w mleku jest Laboratorium Oceny Mleka Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt w Parzniewie.

Do zadań Laboratorium referencyjnego należy:

1. prowadzenie międzylaboratoryjnych badań porównawczych, w tym gromadzenie i przetwarzanie wyników tych badań; 

2. przygotowanie i przesłanie do laboratoriów wykonujących badania zawartości tłuszczu w mleku:

a)     harmonogramu międzylaboratoryjnych badań porównawczych na dany rok kalendarzowy,

b)     prób do międzylaboratoryjnych badań porównawczych oraz instrukcji wykonania tych badań

c)     harmonogramu przygotowania prób wzorcowych do sprawdzania poszczególnych metod badania zawartości tłuszczu w mleku na dany rok kalendarzowy,

d)     prób wzorcowych.

Należy podkreślić, iż próby wzorcowe przygotowywane przez laboratorium referencyjne służą do codziennej kontroli pracy aparatów oznaczających zawartość tłuszczu ale również innych składników chemicznych mleka. Podmioty skupujące mleko zobowiązane są kontrolować pracę swoich urządzeń przy użyciu próbek wzorcowych, w których parametr tłuszczu określany jest według metody odwoławczej Rose-Gotlieba.

Jednocześnie stosownie do treści § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie określenia laboratoriów referencyjnych do badań zawartości tłuszczu w mleku oraz sposobu funkcjonowania systemu badania zawartości tłuszczu w mleku, laboratoria uczestniczą w międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych co najmniej dwa razy do roku. Zgodnie z art. 6 pkt 3 ustawy o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych podmiot skupujący, który nie uczestniczy w systemie badań zawartości tłuszczu w mleku zostaje wykreślony z rejestru podmiotów skupujących mleko, co oznacza, iż nie spełnia warunku wykonywania działalności w zakresie skupu mleka. Ponadto w celu zachowania jak najwyższej jakości badań mleka, w cytowanej ustawie
o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych dla podmiotu, który w dwóch kolejnych badaniach zawartości tłuszczu w mleku, w ramach badań międzylaboratoryjnych, przekroczył dopuszczalne odchylenia przewidziana jest kara pieniężna w wysokości 2000 zł

Powyższy system polegający na wzorcowaniu aparatów określających skład chemiczny mleka, w tym tłuszczu oraz organizacja międzylaboratoryjnych badań porównawczych zapewnia wiarygodne wyniki badań mleka.

Należy również podkreślić, iż mając na uwadze potrzebę określenia minimalnych wymogów dotyczących pobierania próbek mleka do badań zawartości tłuszczu, na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych wydane zostało rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 sierpnia 2004 r. (Dz. U. Nr 194, poz. 1997), w którym określone zostały zarówno metody pobierania próbek mleka do badań zawartości tłuszczu w mleku jak i metody oznaczania zawartości tłuszczu w mleku.

Zgodnie z art. 17 rozporządzenia (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. ustalającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 1.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463)  do obowiązków podmiotów działających na rynku spożywczym (np. rolników czy właścicieli zakładów) należy zapewnienie zgodności oferowanej żywności (w tym mleka surowego czy produktów mlecznych) z właściwymi  wymaganiami prawa żywnościowego  i kontrolowanie przestrzegania tych wymagań w przedsiębiorstwach będących pod ich kontrolą (np. w gospodarstwach produkujących mleko surowe czy zakładach mleczarskich) na wszystkich etapach produkcji,  przetwarzania i dystrybucji tej żywności. Do obowiązków poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej należy natomiast wprowadzenie w życie wspomnianego prawa żywnościowego oraz monitorowanie i kontrolowanie przestrzegania przez podmioty działające na rynku spożywczym odpowiednich wymogów tego prawa  na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji. W tym celu w Polsce ustanowiony został system nadzoru nad produktami pochodzenia zwierzęcego, a podmiotem odpowiedzialnym za jego sprawowanie w tym zakresie jest Inspekcja Weterynaryjna.

W nawiązaniu do powyższych obowiązków, w załączniku III sekcji IX rozdziale I części III rozporządzenia (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia

29 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 55, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 14) wyraźnie wskazano, że podmioty działające na rynku spożywczym muszą inicjować procedury w celu zagwarantowania, że wprowadzane na rynek mleko surowe spełnia określone kryteria, w tym kryteria mikrobiologiczne dotyczące liczby bakterii i liczby komórek somatycznych. W tym celu należy kontrolować, czy reprezentatywna liczba pobranych losowo próbek surowego mleka z gospodarstwa produkującego mleko jest zgodna z kryteriami, o których mowa powyżej. Kontrole takie mogą być, zgodnie z obowiązującym prawem, przeprowadzane przez:

• podmioty działające na rynku spożywczym produkujące mleko (gospodarstwa produkujące mleko surowe),

• podmioty działające na rynku spożywczym zbierające lub przetwarzające mleko (np. punkty odbioru mleka, zakłady mleczarskie),

• grupy podmiotów działających na rynku spożywczym (np. grupy producentów rolnych).

Ww. podmioty mogą wykonywać te kontrole bezpośrednio lub zlecać je do wykonania innym podmiotom. 

Jednocześnie, zgodnie z załącznikiem IV rozdziałem II rozporządzenia (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 206, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 75), właściwy organ, czyli w tym przypadku powiatowy lekarz weterynarii, ma obowiązek monitorować kontrole mleka surowego przeprowadzane przez odpowiednie podmioty lub też w ich imieniu zgodnie z załącznikiem III sekcją IX rozdziałem I częścią III rozporządzenia (WE) nr 853/2004 i w przypadku wystąpienia niezgodności podejmować stosowne działania.

Zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 6a rozporządzenia Komisji (WE) nr 2074/2005 z dnia 5 grudnia 2005 r. ustanawiającego środki wykonawcze w odniesieniu do niektórych produktów objętych rozporządzeniem (WE) nr 853/2004 i do organizacji urzędowych kontroli na mocy rozporządzeń (WE) nr 854/2004 oraz (WE) nr 882/2004, ustanawiające odstępstwa od rozporządzenia (WE) nr 852/2004 i zmieniającego rozporządzenia (WE) nr 853/2004 oraz (WE) nr 854/2004, powiatowy lekarz weterynarii, a w odpowiednich przypadkach, podmiot działający na rynku spożywczym, w celu sprawdzenia, czy przestrzegane są limity dotyczące liczby bakterii i liczby komórek somatycznych, stosują metody analityczne wskazane w załączniku VIa do tego rozporządzenia.

Należy podkreślić, że każde z laboratoriów przeprowadzających analizy mleka surowego na użytek właściwych podmiotów działających na rynku spożywczym ma aktualnie możliwość przystąpienia do uczestnictwa w programie badania biegłości przez międzylaboratoryjne badania porównawcze w zakresie oznaczania w mleku surowym ogólnej liczby drobnoustrojów i liczby komórek somatycznych organizowanym przez Krajowe Laboratorium Referencyjne ds. mleka i przetworów mlecznych zlokalizowane w Zakładzie Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego- Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach.

W latach 2007 i 2008 w ww. programie wzięły udział 54 laboratoria oceny mleka surowego, z których większość należy do podmiotów skupujących mleko surowe i zakładów przetwórczych.

Jednocześnie, uprzejmie informuję, że analizę próbek pobieranych w trakcie kontroli urzędowych prowadzonych przez Inspekcję Weterynaryjną przeprowadza się w specjalnie do tego celu wyznaczonych urzędowych laboratoriach, o których mowa  w art. 23 ust. 3 pkt 1 i 3 i ust. 4  ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842 oraz z 2008 r. Nr 145, poz. 916 i Nr 195, poz. 1201).

Podsumowując powyższe, należy podkreślić, że wybór odpowiedniego systemu prowadzenia kontroli mleka surowego wprowadzanego na rynek w celu potwierdzenia, że spełnia ono wymagania w zakresie liczby bakterii i liczby komórek somatycznych należy do właściwego podmiotu działającego na rynku spożywczym, odpowiedzialnego za ten produkt. Nie ma tym samym przeciwwskazań prawnych, aby podmiot taki zdecydował się powierzyć przeprowadzanie kontroli mleka surowego w ww. zakresie niezależnej jednostce.

Przedstawiając powyższe, chciałbym podkreślić, że rozwiązaniem, które powinno przyczyniać się do wzmocnienia pozycji rynkowej producentów jest tworzenie grup producentów. Producenci mogą organizować się w grupy producentów rolnych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983, z późn. zm.). Podstawowym celem założenia grupy jest podejmowanie wspólnych działań, dzięki którym możliwe jest sprostanie wyzwaniom rynkowym. Odpowiednie zorganizowanie się i dostosowanie produkcji do wymagań odbiorcy pod względem jakości, ilości i asortymentu z jednoczesnym stosowaniem zasad ochrony środowiska na wszystkich etapach produkcji, przechowywania i dystrybucji produktów rolnych, powinno zapewniać silniejszą pozycję na rynku, także w kontaktach z przetwórstwem, oraz wyższe dochody. Grupy i organizacje producentów mogą również realizować działania sprzyjające obniżce kosztów produkcji.