Tereny górskie, jako obszary o odmiennych warunkach naturalnych w jakich prowadzona jest działalność gospodarcza, w tym rolnicza, otrzymują dodatkowe wsparcie. Na temat społeczno-gospodarczych warunków gospodarowania na obszarach górskich dyskutowali posłowie 11 lipca br. podczas posiedzenia Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym, podatek rolny od gruntów położonych na terenach podgórskich i górskich obniża się o 30% dla gruntów klas I, II, IIIa i IIIb, a o 60% dla gruntów klas IVa, IV i IVb. Za miejscowości położone na terenach podgórskich i górskich uważa się miejscowości, w których co najmniej 50 % użytków rolnych położonych jest powyżej 350 m n. p. m. Wykaz takich miejscowości w danym województwie ustala sejmik województwa.
Wsparcie dla obszarów górskich jest również możliwe ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) na lata 2007-2013. W ramach tego funduszu obszary górskie są wspierane m.in. poprzez płatności do gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), działania realizowanego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, które będzie kontynuowane również w przyszłym okresie programowania na lata 2014-2020.
Płatności ONW, jest to pomoc finansowa udzielana gospodarstwom rolnym położonych na terenach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na niekorzystne warunki naturalne. Pomoc ta udzielana jest w postaci rocznych dopłat wyrównawczych, które mają na celu zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi, a tym samym utrzymanie żywotności obszarów wiejskich, zachowanie walorów krajobrazowych, promocję rolnictwa przyjaznego dla środowiska oraz zapobieganie wyludnieniu. Wsparcie w ramach tego działania przyznawane jest m.in. do obszarów górskich, do których zalicza się gminy i obręby ewidencyjne, w których ponad połowa użytków rolnych znajduje się na wysokości powyżej 500 m n.p.m. Drugą kategorią obszarów, wspieraną w ramach tego działania są obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami. Kategoria ta obejmuje gminy i obręby ewidencyjne rejonów podgórskich, które zostały wyznaczone na potrzeby ww. ustawy z dnia 15 listopada 1984 o podatku rolnym, gdzie co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych znajduje się powyżej 350 m n.p.m.
W ramach dyskusji nt. kształtu WPR po 2013 r. nie ulegną zmianie kryteria wytyczenia ONW typ górski. Zgodnie z projektowanym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), za ONW typ górski, uznaje się tereny charakteryzujące się znacznymi ograniczeniami możliwości użytkowania gruntów i znacznym wzrostem kosztów produkcji w związku z:
- występowaniem, ze względu na wysokość, bardzo trudnych warunków klimatycznych, w wyniku których ulega znacznemu skróceniu sezon wegetacyjny;
- występowaniem (na niższych wysokościach) na większej części danego obszaru zboczy zbyt stromych do użycia sprzętu mechanicznego lub wymagających użycia bardzo drogiego sprzętu specjalistycznego, lub połączeniem tych dwóch czynników, w przypadku gdy ograniczenie wynikające z każdego z czynników z osobna jest mniej dotkliwe, ale połączenie ich obu powoduje równorzędne ograniczenie.
W wyniku ustaleń podjętych na Radzie UE w dniach 24-25 czerwca 2013 r., zwiększono dopuszczalną maksymalną stawkę płatności dla obszarów górskich argumentując, że dotychczasowe stawki nie pokrywały w pełni ograniczeń związanych z użytkowaniem gruntów na tych obszarach.
W okresie 2007-2013 rolnicy, w tym rolnicy prowadzący gospodarstwa zlokalizowane na obszarach górskich, mogą również otrzymać wsparcie na cele inwestycyjne w ramach działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Warunki i tryb przyznawania pomocy w ramach tego działania są szczegółowo określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 października 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Celem działania jest wsparcie modernizacji gospodarstw w celu zwiększenia ich efektywności poprzez lepsze wykorzystanie czynników produkcji, w tym wprowadzenie nowych technologii produkcji, poprawę jakości produkcji, różnicowanie działalności rolniczej, a także zharmonizowanie warunków produkcji rolnej z wymogami dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego, higieny produkcji oraz warunków utrzymania zwierząt.
Pomoc przyznaje się w formie refundacji części kosztów kwalifikowalnych, do których mogą należeć koszty:
- budowy, przebudowy, remontu połączonego z modernizacją budynków lub budowli wykorzystywanych do produkcji rolnej,
- zakupu maszyn, urządzeń, wyposażenia do produkcji rolnej,
- zakładania, wyposażania sadów lub plantacji wieloletnich (z wyłączeniem zakładania plantacji choinek, wiśni, malin, truskawek, porzeczek oraz roślin na cele energetyczne),
- budowy albo zakupu elementów infrastruktury technicznej wpływających bezpośrednio na warunki prowadzenia działalności rolniczej.
Maksymalna wysokość pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi i na jedno gospodarstwo nie może przekroczyć 300 tys. zł. Wysokość kosztów kwalifikowalnych musi wynosić powyżej 20 tys. zł.
Zasadniczo refundacji podlega do 40% kosztów kwalifikowalnych poniesionych przez beneficjenta. W przypadku jednak operacji realizowanej na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) poziom refundacji jest wyższy i możliwa jest refundacja do 50% kosztów (albo do 60% jeżeli dodatkowo operację realizuje osoba, która w dniu złożenia wniosku o przyznanie pomocy nie ukończyła 40 roku życia).
W ramach działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” przeprowadzono do tej pory pięć naborów wniosków o przyznanie pomocy. Od 27 marca do 23 kwietnia 2013 r. można było składać wnioski o przyznanie pomocy w ramach tego działania w ośmiu województwach: lubelskim, lubuskim, łódzkim, małopolskim, opolskim, pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.
Do dnia 25 czerwca 2013 roku, w ramach wszystkich naborów, rolnicy złożyli ponad 96 tysięcy wniosków o przyznanie pomocy w ramach tego działania. Zawarto ponad 58 tysięcy umów na łączną kwotę ponad 8 miliardów złotych.
W następnym okresie programowania (2014-2020), w ramach nowego programu rozwoju obszarów wiejskich, będzie kontynuowane wsparcie inwestycyjne gospodarstw, w tym gospodarstw z obszarów górskich, ponieważ taką możliwość przewiduje projekt rozporządzenia EFRROW. Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 18 projektu ww. rozporządzenia, możliwe będzie wsparcie inwestycji, które poprawiają ogólną efektywność gospodarstwa rolnego.
Warto jednak podkreślić, że wiele gospodarstw zlokalizowanych na obszarach górskich to gospodarstwa o małej powierzchni i małej wielkości ekonomicznej. W związku z powyższym w tym kontekście warto zwrócić uwagę, że projekt ww. rozporządzenia przewiduje na podstawie art. 20 ust. 1 lit. a) wsparcie obejmujące m. in. premię na rozwój małych gospodarstw, odpowiednio zdefiniowanych przez państwo członkowskie (wraz z określeniem minimalnej i maksymalnej wielkości gospodarstwa).
Celem tego typu wsparcia będzie poprawa konkurencyjności gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych. Zgodnie z ww. projektem rozporządzenia pomoc może być udzielana w postaci grantu (maksymalnie 15 000 euro) przyznawanego w celu rozwoju małego gospodarstwa rolnego, przy czym wysokość grantu powinna być ustalona z uwzględnieniem sytuacji gospodarczej i społecznej kraju. Warunkiem przyznania pomocy będzie przedłożenie i realizacja biznesplanu dotyczącego rozwoju gospodarstwa.
Na obecnym etapie prac nad programem przyjęto założenie, że w nowym okresie programowania będzie wdrażane działanie wspierające inwestycje poprawiające ogólne wyniki gospodarstw rolnych oraz działanie wspomagające restrukturyzację małych gospodarstw. Szczegółowy opis tych działań uzależniony będzie od ostatecznego brzemienia przepisów wspólnotowych.
Należy podkreślić, że zgodnie z projektowanym art. 49, w nowym okresie programowania konieczne będzie określenie kryteriów wyboru operacji w ramach ww. działań. Celem kryteriów wyboru jest zapewnienie równego traktowania wnioskodawców, lepszego wykorzystania zasobów finansowych i ukierunkowanie środków zgodnie z priorytetami UE w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Komisja Europejska podkreśla konieczność precyzyjnego ukierunkowania pomocy, tak aby projekty współfinansowane ze środków UE wpływały na realizację celów UE oraz precyzyjnie odpowiadały na zdiagnozowane potrzeby polskiego rolnictwa. W związku z powyższym, należy mieć na uwadze, że działania skierowane będą do określonej grupy gospodarstw, a zakres możliwych do zrealizowania operacji będzie uzależniony od celów, które będą postawione przed tymi działaniami.
Wsparcie do obszarów górskich kierowane jest również w ramach systemu płatności bezpośrednich. Od roku 2010 realizowane są w kraju dwie płatności dedykowane rolnikom gospodarującym na takich obszarach. W województwach Polski południowej (tj. w województwach: podkarpackim, małopolskim, śląskim, opolskim i dolnośląskim, a od 2012 r. również w województwach: łódzkim i świętokrzyskim) realizowane jest wsparcie specjalne dostępne dla tych rolników, którzy utrzymują owce (przynajmniej 10 sztuk matek owczych w wieku od 12 miesięcy). W województwach Polski południowo-wschodniej (tj. w województwach: podkarpackim, małopolskim, śląskim, świętokrzyskim i lubelskim) realizowane jest wsparcie dla rolników utrzymujących krowy (do 10 krów w wieku od 36 miesięcy).
Wsparcie do owiec to zostało wdrożone w wymienionych województwach w celu utrzymania produkcji owczarskiej, zapewnienia pielęgnacji krajobrazu oraz zapobieganiu degradacji środowiska naturalnego na obszarach górskich i podgórskich, a także dla podtrzymania tradycyjnej produkcji serów górskich zarejestrowanych jako Chronione Nazwy Pochodzenia. Wsparcie do krów zostało zaprojektowane w celu utrzymania produkcji mleczarskiej oraz produkcji wołowiny i cielęciny w małych gospodarstwach położonych na obszarach wrażliwych gospodarczo (duże rozdrobnienie gospodarstw) oraz środowiskowo (obszary górskie).
W latach 2010-2011 na wsparcie do owiec przeznaczano 1,5 mln euro rocznie, od roku 2012, wraz ze wzrostem liczby województw objętych tym mechanizmem, pula środków uległa zwiększeniu do 1,9 mln euro rocznie. Maksymalna stawka płatności wynosi 30 euro za sztukę. Na wsparcie do krów w latach 2010-2011 wydatkowane było 28,5 mln euro rocznie, od 2012 r. kwota ta wzrosła do 45,6 mln euro rocznie. Maksymalna stawka płatności w przypadku tego mechanizmu wynosi 142,5 euro/sztukę.
Ze względu na zmiany w zasadach funkcjonowania systemu płatności bezpośrednich, jakie przewidywane są do wdrożenia w kolejnej perspektywie finansowej (m.in. zakończenie stosowania wsparcia specjalnego), przedmiotowe instrumenty wsparcia realizowane miały być do roku 2013 włącznie. Jednak w wyniku opóźnienia procesu przygotowania i wdrożenia reformy WPR, na rok 2014 przygotowane zostały przez Komisję Europejską propozycje przepisów przejściowych. Przepisy te gwarantują m.in. możliwość dalszej realizacji obecnych instrumentów wsparcia specjalnego. Oznacza to, że wsparcie specjalne w sektorze zarówno owiec jak i krów, będzie w roku 2014 kontynuowane na zasadach stosowanych dotychczas.
Natomiast w zakresie możliwości uruchomienia wsparcia dedykowanego ściśle do określonych sektorów produkcji rolnej (lub też regionów) po 2014 r. należy wyjaśnić, że propozycje legislacyjne w zakresie systemu płatności bezpośrednich przewidują możliwość wdrożenia, zgodnie z decyzją państwa członkowskiego, tzw. płatności związanej z produkcją. Propozycja ustanowienia mechanizmu umożliwiającego wsparcie konkretnych sektorów produkcji rolnej nawiązuje do koncepcji wsparcia specjalnego z rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009, choć w porównaniu z tamtymi rozwiązaniami zawiera pewne istotne zmiany, wśród których najbardziej znaczącym jest fakt wymienienia, w formie zamkniętej listy, sektorów, w których płatność taka może być stosowana. Należą do nich: zboża, nasiona oleiste, rośliny wysokobiałkowe, rośliny strączkowe, len, konopie, ryż, orzechy, ziemniak skrobiowy, mleko i przetwory mleczne, nasiona, mięso baranie i mięso kozie, wołowina i cielęcina, oliwa z oliwek, jedwabniki, susz paszowy, chmiel, burak cukrowy, trzcina cukrowa i cykoria, owoce i warzywa oraz zagajniki o krótkiej rotacji.
Na wsparcie to państwo członkowskie będzie mogło przeznaczyć do 13% koperty krajowej na realizację płatności bezpośrednich (plus dodatkowe 2% z przeznaczeniem na wsparcie uprawy roślin wysokobiałkowych). Warunkiem przyznania wsparcia jest to, aby: (i) wybrane sektory lub regiony znajdowały się w trudnej sytuacji i miały jednocześnie szczególne znaczenie ze względów gospodarczych, społecznych lub środowiskowych, (ii) wsparcie nie powodowało wzrostu produkcji, może mieć na celu jedynie utrzymanie dotychczasowych jej poziomów, (iii) płatność została przyznana tylko do z góry określonych wielkości referencyjnych, oraz (iv) wsparcie było zgodne z innymi środkami i politykami Unii.
Informację na temat możliwości wsparcia oraz planowane zmiany legislacyjne na poziomie krajowym oraz UE przedstawiła Podsekretarz Stanu w MRiRW Krystyna Gurbiel. Posłowie zwrócili uwagę, że przedstawiona przez resort informacja to pomoc, która i tak tym rolnikom się należy, brak za to odrębnej krajowej strategii wsparcia dla terenów górskich, która istnieje np. w Austrii, czy Francji. W opinii Minister Gurbiel taka pomoc powinna być ustalana na poziomie regionalnym - związku z regionalizacją PROW.
