Europejski Trybunał Obrachunkowy opublikował pierwsze sprawozdanie specjalne (SR16/2012) na temat wsparcia dochodów wypłacanego rolnikom w nowych państwach członkowskich. Apeluje on o reformę w celu zapewnienia, by wsparcie dochodów było skierowane do rolników czynnych zawodowo, którzy prowadzą konkretną i regularną działalność rolniczą. W szczególności należy wykluczyć możliwość korzystania z unijnego wsparcia dla rolników w przypadku podmiotów publicznych zarządzających gruntami państwowymi i nieprowadzących innej działalności rolniczej, a także nie należy dokonywać płatności z tytułu nieużytkowanych gruntów lub gruntów przeznaczonych głównie na działalność pozarolniczą.

 

 

 

 

 

System jednolitej płatności obszarowej (JPO) zaprojektowano, aby umożliwić wspieranie dochodów rolników państwom członkowskim, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007. Jest on obecnie stosowany w 10 państwach członkowskich UE, a wydatki na ten system w 2011 r. wyniosły 5 mld euro. W sprawozdaniu Trybunał skoncentrował się na beneficjentach tej polityki, na gruntach kwalifikujących się do wsparcia oraz na wkładzie systemu w osiągnięcie celu, którym jest wsparcie dochodów rolników.

Ogólny wniosek płynący z kontroli jest taki, że przy realizacji systemu pojawiło się kilka kwestii budzących wątpliwości:

• Definicja beneficjentów systemu jest nieprecyzyjna i umożliwia dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów niezajmujących się rolnictwem lub zajmujących się rolnictwem jedynie marginalnie. Przykłady obejmują przedsiębiorstwa handlu nieruchomościami, lotniska, stowarzyszenia łowieckie, kluby rybackie i kluby narciarskie.
• Ponadto w niektórych państwach członkowskich pomoc z systemu JPO była legalnie wypłacana również podmiotom publicznym zarządzającym gruntami państwowymi, które to podmioty nie prowadziły innej działalności rolniczej (i wspierała dochód tych podmiotów). Państwo jest największym beneficjentem systemu JPO na Węgrzech (14 mln euro w 2010 r. za 82 000 ha gruntów).
• Państwa członkowskie nie określiły w sposób wiarygodny całkowitej powierzchni gruntów rolnych, z tytułu której należna jest pomoc z systemu JPO, ale Komisja ją zaakceptowała. Miało to wpływ na kwotę pomocy na hektar wypłacaną każdemu rolnikowi, która była w niektórych przypadkach wyższa lub niższa niż powinna. Niektóre państwa skorygowały łączną powierzchnię gruntów rolnych bez odpowiedniego uzasadnienia. Umożliwiło im to pełne wykorzystanie swoich pul środków finansowych.
• Mimo starań państw członkowskich, których to dotyczyło, dochodziło do przypadków wypłacania pomocy z tytułu działek, na których nie prowadzono żadnej działalności rolniczej.
• W koncepcji pomocy z systemu JPO występuje wynikająca z jego charakteru sprzeczność: pomoc ta z jednej strony ma być wsparciem dochodów indywidualnych rolników, a z drugiej strony jest ona rozdzielana wśród rolników w oparciu o powierzchnię działek rolnych znajdujących się w ich posiadaniu.
• Pomoc z systemu JPO przynosi głównie korzyści dużym gospodarstwom rolnym: ogólnie 0,2% beneficjentów otrzymuje ponad 100 000 euro, co stanowi 24% łącznej wartości płatności.
• Ponadto mimo iż JPO zaprojektowano jako system przejściowy, większość państw członkowskich nie przygotowała się na (przewidziane na rok 2014) wprowadzenie systemu opartego na uprawnieniach do płatności, który obowiązuje już w państwach członkowskich UE-15. Może to w przyszłości skutkować znacznymi opóźnieniami w płatnościach.

Trybunał zaleca lepsze ukierunkowanie polityki i zorientowanie jej na rezultaty, tak aby w jej ramach wsparcie dochodów rolników było skierowane do rolników czynnych zawodowo, którzy prowadzą konkretną i regularną działalność rolniczą, a z otrzymywania wsparcia były wykluczone podmioty publiczne. Należy jasno zdefiniować kwalifikowalność gruntów do przyznania pomocy i ograniczyć ją do działek, na których prowadzona jest konkretna i regularna działalność rolnicza. Należy dążyć do większej równowagi w podziale pomocy między rolników: albo poprzez wprowadzenie limitów wysokości indywidualnych płatności, albo poprzez uwzględnienie szczególnej sytuacji gospodarstw w poszczególnych regionach. Komisja powinna zająć się problemami strukturalnymi w rolnictwie oraz aktywnie wspierać państwa członkowskie i ściślej monitorować ich przygotowania do wprowadzenia przyszłego systemu opartego na uprawnieniach.

We wnioskach ustawodawczych Komisji dotyczących reformy wspólnej polityki rolnej (WPR) po 2013 r. jedynie częściowo uwzględniono uwagi Trybunału (opinia nr 1/2012 Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w sprawie niektórych wniosków dotyczących rozporządzeń w sprawie wspólnej polityki rolnej na lata 2014-2020). Zachęca się Parlament i Radę do rozważenia – podczas debat na temat tych wniosków i w procesie ich przyjmowania – ich zmiany z uwzględnieniem zaleceń Trybunału.