W odpowiedzi na wniosek dotyczący użycia Wojsk Obrony Terytorialnej w akcję redukcji populacji dzików we wschodniej Polsce w związku z rozprzestrzenianiem się afrykańskiego pomoru świń Ministerstwo Obrony Narodowej poinformowało, że brak jest podstaw prawnych do użycia żołnierzy do redukcji gęstości populacji dzików w rejonach dotkniętych epizoocją afrykańskiego pomoru świń. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym - Prawo łowieckie - zmniejszenie populacji tego gatunku może nastąpić w wyniku odstrzału planowego, redukcyjnego lub sanitarnego i takie uprawnienia posiadają Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, zarządcy lub dzierżawcy obwodów łowieckich. Ponadto odstrzały te mogą wykonywać jedynie osoby posiadające uprawnienia do wykonywania polowania. Jedną z form wsparcia organów administracji publicznej przez resort obrony narodowej, w działaniach znających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń może być udział pododdziałów Sił Zbrojnych RP w poszukiwaniu i zgłaszaniu przypadków padłych dzików oraz wsparcie służb leśnych w prowadzeniu inwentaryzacji pogłowia tych zwierząt.
Poniżej opinia prawna dotyczącą wykorzystania pododdziałów SZ RP w akcji redukcji populacji dzików.
OPINIA PRAWNA
w przedmiocie przeprowadzenia redukcji populacji dzików we wschodniej Polsce z użyciem Wojsk Obrony Terytorialnej
Brak jest podstaw prawnych do użycia Wojsk Obrony Terytorialnej do realizacji zadania polegającego na redukcji populacji dzików w związku z pojawieniem się nowych ognisk afrykańskiego pomoru świń.
Zadanie redukcji dzików w związku z ASF, polegające na przeprowadzeniu odstrzału sanitarnego, należy do właściwości dzierżawców lub zarządców obwodów łowieckich a w niektórych przypadkach - Polskiego Związku Łowieckiego.
Zgodnie z przyjętą w polskim systemie prawnym zasadą legalizmu organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP). Siły Zbrojne, w skład których wchodzą Wojska Obrony Terytorialnej, służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium (art. 26 ust. 1 Konstytucji RP). W tak zakreślonych granicach właściwości Sił Zbrojnych RP nie mieści się w żaden sposób zwalczanie chorób zakaźnych wśród zwierzyny dziko żyjącej, co zresztą koresponduje z przypisaniem poszczególnych zadań w ramach działów administracji rządowej, zgodnie z którym sprawy ochrony zdrowia zwierząt, weterynaryjnej ochrony zdrowia publicznego oraz ochrony zwierząt zostały zastrzeżone dla ministra właściwego do spraw rolnictwa, a nie obrony narodowej. Zadanie takie nie mieści się też w zakresie zastrzeżonym dla Dowódcy Wojsk Obrony Terytorialnej, określonym w art 11c ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP.
Przechodząc do pozytywnego rozstrzygnięcia zagadnienia kompetencji do przeprowadzenia sanitarnego odstrzału zwierząt na obszarach zapowietrzonych należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że afrykański pomór świń (ASF) został ujęty w Wykazie chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania. Kwalifikacja taka determinuje dalszy sposób postępowania - zwalczanie choroby jest obowiązkowe (art. 41 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt).
W przypadku zagrożenia wystąpienia lub wystąpienia ASF, w zależności zasięgu zjawiska, powiatowy lekarz weterynarii lub wojewoda na wniosek wojewódzkiego lekarza weterynarii może w drodze rozporządzenia (aktu prawa miejscowego) nakazać odstrzał sanitarny zwierząt na określonym obszarze, w tym nakazać dzierżawcom lub zarządcom obwodów łowieckich odstrzał sanitarny zwierząt wolno żyjących (dzikich). Jeżeli obszar zachorowania lub zagrożenia zachorowaniem obejmie obszar całego terytorium RP lub jego części stosowne działania podejmuje minister właściwy do spraw rolnictwa, a w przypadku pojawienia się problemu wykraczającego poza granice państwa - Główny Lekarz Weterynarii przekazuje stosowną informację właściwym organom państw członkowskich UE lub państw trzecich w celu podjęcia współpracy przy zwalczaniu choroby (art. 45-48 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt). Odstrzał sanitarny zwierząt przeprowadzają dzierżawcy i zarządcy obwodów łowieckich, a w przypadku prowadzenia odstrzału na obszarach objętych formami ochrony przyrody - Polski Związek Łowiecki. Odstrzał sanitarny jest wykonywaniem polowania w rozumieniu Prawa łowieckiego (art. 4 ust. 2 pkt 1), co oznacza, że jest wykonywany zgodnie z zasadami prawa łowieckiego i przez osoby do tego uprawnione. Zasady szczególnego postępowania przy tego typu odstrzale dotyczą sposobu postępowania z pozyskaną zwierzyną, a nie samego wykonania polowania.
W związku z pojawieniem się ASP na obszarze Polski wschodniej na początku 2016 r. w celu opanowania rozprzestrzeniania się choroby, rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 lutego 2016 r. w sprawie zarządzenia odstrzału sanitarnego dzików nakazano taki odstrzał do osiągnięcia gęstości populacji dzika na poziomie co najwyżej 0,5 osobnika/km2 na obszarze wskazanych w rozporządzeniu powiatów w pięciu województwach. Rozporządzenie to jest nadal obowiązujące. Wskazywana przez autorów wystąpienia nieskuteczność działań podmiotów zobowiązanych, w tym przypadku dzierżawców lub zarządców obwodów łowieckich, nie może być powodem scedowania uprawnień na podmioty nie posiadające uprawnień do tego typu działań, tj. na Wojska Obrony Terytorialnej. Tym bardziej, że odstrzał sanitarny będzie się odbywał w ramach polowania - z zachowaniem zasad nim rządzących. Zgodnie z art. 42 ust. 1 Prawa łowieckiego polowanie może być wykonywane przez członków Polskiego Związku Łowieckiego lub uprawnionych cudzoziemców, za zgodą dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego. Uprawnień takich nie posiadają żołnierze Wojsk Obrony Terytorialnej, którzy konsekwentnie nie są uprawnieni do użycia broni palnej w celach związanych z wykonywaniem polowania. Wykonanie przez żołnierzy WOT odstrzału sanitarnego byłoby więc równoznaczne z popełnieniem przestępstwa polowania bez posiadania uprawnień, o którym mowa W art. 53 pkt 4 Prawa łowieckiego.
O ile zagadnie przeprowadzenia odstrzału sanitarnego w obwodach łowieckich zostało dość precyzyjnie uregulowane w ustawie o ochronie zdrowia zwierząt oraz Prawie łowieckim, znacznie większych trudności nastręcza zagadnienie przeprowadzenia odstrzału poza obwodami łowieckimi, w szczególności w miastach. Przeprowadzenie polowania w pobliżu miejsca zebrań publicznych (bliżej niż 500 m) lub zabudowań mieszkalnych (bliżej niż 100 m) zostało stypizowanej jako wykroczenie w art. 51 pkt 1 Prawa łowieckiego. Pewnym rozwiązaniem w konkretnych przypadkach może okazać się zapis art. 45 ust. 3 Prawa łowieckiego, w myśl którego w przypadku szczególnego zagrożenia w prawidłowym funkcjonowaniu obiektów produkcyjnych i użyteczności publicznej przez zwierzynę, starosta, w porozumieniu z Polskim Związkiem Łowieckim, może wydać decyzję o odłowie lub odstrzale redukcyjnym zwierzyny. Odstrzał taki może być przeprowadzony wyłącznie przez osoby uprawnione do wykonywania polowania (art. 45 ust. 4 Prawa łowieckiego). Poczynione wyżej uwagi o braku możliwości przeprowadzenia odstrzału przez żołnierzy WOT zachowują pełną aktualność również w przypadku odstrzału redukcyjnego.
Wnioski:
- Wykonywanie odstrzałów sanitarnych i odstrzałów redukcyjnych leży całkowicie poza kompetencjami Wojsk Obrony Terytorialnej.
- Żołnierze Wojsk Obrony Terytorialnej nie są uprawnieni do używania broni w celach myśliwskich - wykonanie odstrzału narażałoby ich na odpowiedzialność karną w związku z popełnieniem przestępstwa.
- Katalog podmiotów zobowiązanych do podjęcia działań prawnych i faktycznych w zakresie zwalczania ASF jest ustawowo określony. Egzekwowanie dopełnienia obowiązków przez podmioty do tego powołane nie jest zagadnieniem prawnym, stanowiącym przedmiot niniejszej opinii.
